Андрэй Саннікаў: Беларусь без Лукашэнкі чакаюць і ў Еўропе, і ў Расеі

Беларусы – вельмі багаты народ.

Сёння спаўняецца 10 гадоў легендарнай беларускай Плошчы. 19 снежня 2010 года стала папярэднікам беларускай рэвалюцыі, мяркуе адзін з галоўных удзельнікаў тых падзей, кандыдат у прэзідэнты, лідар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Андрэй Саннікаў. Сайт Charter97.org пагутарыў з палітыкам пра ўрокі і паралелі выбарчых кампаній 2010 і 2020 гадоў.

– Андрэй Алегавіч, прайшло 10 гадоў з часоў Плошчы 19 снежня 2010 года. Як, на Ваш погляд, гэтыя падзеі паўплывалі на беларускую рэвалюцыю?

– Я думаю, што ў 2010 годзе мы былі ўдзельнікамі і сведкамі народнага паўстання, якое стала папярэднікам сённяшняй рэвалюцыі. 2010-ы год паказаў шлях, якім трэба ісці, паказаў, што трэба рабіць і чаго рабіць нельга.

На жаль, як гэта бывае, многія ўрокі засталіся нявывучанымі, таму цяперашні этап беларускай рэвалюцыі сутыкаецца з цяжкасцямі.

Пра што я кажу? У дыктатуры нельга адрозніваць каляровую гаму. Гэтая з'ява смяротна небяспечная, чорная для любога народа, любой дзяржавы і стаўленне да яе ва ўсіх прагрэсіўных грамадскіх сілаў павінна быць прынцыпова адмоўным. Пошукі ў чорным адценняў шэрага толькі ўмацоўваюць рэжым, умацоўваюць дыктатара, умацоўваюць рэпрэсіўны апарат.

У 2010 годзе толькі сайт «Хартыя-97» дэманстраваў прынцыповае стаўленне да дыктатуры і таму быў, бадай, адзіным рэальна незалежным сродкам масавай інфармацыі, паслядоўна адстойваючы неабходнасць пераменаў і для гэтага заклікаючы на Плошчу. А вось у некаторых «незалежных» СМІ было нейкае дзіўнае стаўленне да нашай каманды, часам нават варожае: «Што вы тут абвастраецца сітуацыю, разгойдваеце лодку? Увогуле ж не так і дрэнна мы жывем».

Сёлета мы ўбачылі, што новыя медыя – незалежныя тэлеграм-каналы, усе сацыяльныя сеткі, YouTube-блогеры, нават чаты – сталі на адзін голас казаць: жывем мы дрэнна і пры гэтым рэжыме будзем жыць яшчэ горш, далей так жыць немагчыма. І гэта забяспечыла ўвогуле масавасць сённяшняга этапу рэвалюцыі.

2010 год паказаў, што рэжым панічна баіцца людзей на Плошчы і што без вуліцы яго немагчыма скалыпнуць. Калі б у тым годзе здолелі прадоўжыць масавыя пратэсты, я думаю, што сёння ўжо не было б ва ўладзе ніякага Лукашэнкі. Але тады людзі, напэўна, яшчэ валодалі нейкімі запасамі, нават не матэрыяльнымі, а нейкімі запасамі дабратлівага стаўлення да жыцця пры дыктатуры і таму не адважыліся на прадаўжэнне адкрытага супраціву.

Тым не менш у 2010 годзе быў нанесены адчувальны ўдар па рэжыме, пасля якога ён не адышоў. Так, у 2015 годзе дыктатар зноў перапрызначыў сябе, арганізаваўшы «выбары» толькі з падстаўнымі кандыдатамі, але ніякіх праблемаў, перш за ўсё эканамічных, гэта не развязала.

2020 год – гэта прамое прадаўжэнне 2010 года з новымі людзьмі, сотні тысячаў якіх прыйшлі зусім не на змену апазіцыі, а самі сталі рэальнай апазіцыяй дыктатуры.

– Вам давялося прайсці праз турму і эміграцыю. Не шкадуеце, што ўдзельнічалі ў гэтых выбарах у якасці кандыдата ў прэзідэнты?

– Не, не шкадую. Не так проста прымалася пастанова пра ўдзел у выбарах. Пастанова была і камандная, і мая асабістая, і маёй сям'і. Прынцыпы, на якіх сёння адбываецца рэвалюцыя – тыя самыя, якія мы з нашай камандай адстойвалі і адстойваем: нельга дазваляць гэтай дыктатуры прадаўжаць кіраваць у нашай Беларусі.

Не шкадую, таму што я выканаў свае абавязальніцтвы перад людзьмі. Я казаў, што буду на Плошчы да канца, і быў да канца. Хоць было няпроста нават дайсці да дня выбараў і да Плошчы. Перад днём галасавання было шмат правакацый, не толькі з боку спецслужбаў, але і з боку некаторых камандаў кандыдатаў, якія ўдзельнічалі ў выбарах. Пасля выбараў, як мы ведаем, фэйкавыя кандыдаты досыць хутка выявіліся, практычна ў ноч пасля галасавання. Супраць мяне ў судзе сведчылі, я цяпер не памятаю, 5 або 6 кандыдатаў у прэзідэнты. Адзіныя, з кім я тады падтрымліваў стасункі і неяк каардынаваў дзейнасць – гэта Уладзімір Някляеў і Мікола Статкевіч, якія засталіся ў апазіцыі і якія шмат зрабілі для таго, каб 2010 год адбыўся, каб адбыўся 2020 год. Астатнія мяне не цікавілі, таму што былі падстаўнымі і ўсе іх хітрыкі і махінацыі былі абсалютна зразумелыя.

Потым, вядома, калі нас кінулі ў турмы, няпроста было за кратамі прадаўжаць весці перамовы і спрабаваць усё ж змяніць сітуацыю ў Беларусі. Тады ж прыкметна хіснуліся сілавікі. Яны баязлівыя ў нас, увогуле, ніхто не асмельваецца стаць сілавым лідарам рэвалюцыі. Але тады было прыкметна, што яны хіснуліся і сталі весці размовы, якія выходзілі за рамкі допытаў.

У турме КДБ і потым, пры найменшай магчымасці, я прадаўжаў казаць: давайце нешта мяняць, хоць бы для таго, каб унікнуць глыбокага крызісу ў краіне. Ён быў бы, калі б дыктатара зноў не выратаваў Крэмль, каб яшчэ больш прывязаць яго да Масквы. Толькі Крэмль дапамог унікнуць дэфолту ў Беларусі, адхапіўшы ў нас стратэгічную газатранспартную сістэму, якую, ратуючы сваю шкуру, цішком прадаў Лукашэнка. Няма ў нас, на жаль, у гэтым рэжыме нацыянальна арыентаваных фігураў, хоць нават злачынцы бываюць розныя. Бываюць злачынцы, якія хоць бы разумеюць, што Айчыну трэба абараняць, а не гандляваць ёй. Гэта мы ведаем з нашай багатай гісторыі, гісторыі войнаў і перадзелаў, мы гэта праходзілі ў Беларусі як нідзе, напэўна.

Таму так, размовы ўнутры рэжыму вяліся, але сярод сілавікоў так і не знайшлося разважных лідараў. Хоць тое, пра што я казаў у турме (пра гэта ж, дарэчы, таксама ў турме казаў мой сябар і паплечнік Зміцер Бандарэнка – мы потым параўноўвалі нашы размовы, і яны супадалі шмат у чым), я думаю, уважліва вывучалася і нейкая частка асядала ў іх галовах. На жаль, пасля прайшлі чысткі, як заўсёды гэта бывае: пасля зачысткі апазіцыі заўсёды ідзе зачыстка сілавікоў, часам больш жорсткая і бессэнсоўная, проста ад страху. Мабыць, тых, хто мог хоць нешта цяміць і гатовы быў нас слухаць, прыбралі.

– У чым падабенства і адрозненне выбарчых кампаній 2010-га і 2020-га гадоў?

– Падабенства ў тым, што і тады, і цяпер кампаніі сталі сур'ёзнымі выклікамі дыктатуры. Так было ў 2010 годзе, так паўтарылася ў 2020 годзе з большай сілай. Радуе, што грамадства пасля 2010 года прыкметна змянілася ў лепшы бок: рэчы сталі называць сваімі імёнамі – дыктатуру сталі называць дыктатурай, хоць перш многіх ад гэтага перасмыкала.

Стала ясна, што ніякімі паўзахадамі нельга змагацца з рэжымам, што, калі заклікаць да законнасці злачынцаў і выконваць іх правілы, а не закон, якім ён павінен быць, гэта неўнікнёна прывядзе да паразы.

Адрозненне ж у тым, што пратэст выйшаў на вуліцы без лідараў – іх усіх пасадзілі. Дагэтуль знаходзяцца ў турмах рэальныя лідары, якія на волі не толькі прадоўжылі б ціск на рэжым, але і, думаю, ужо прывялі б да сітуацыі транзіту ўлады, а не займаліся б імітацыяй бурнай дзейнасці. Вось у гэтым галоўнае адрозненне і, напэўна, пры ўсёй маштабнасці пратэстаў, – галоўныя слабыя месцы 2020 года.

– Удзельнікі кампаніі 2010 года прайшлі праз жорсткія рэпрэсіі. Аднак праз 10 гадоў, як мы бачым, рэжым зусім ашалеў. Што прывяло да такой эскалацыі гвалту?

– Ціск не спадаў усе гэтыя гады. Гэта зноў жа псеўдаправаабаронцы, псеўдаапазіцыянеры і іх суўдзельнікі на Захадзе спрабавалі падаць, быццам рэпрэсіі ў нас проста аксамітныя. Нічога падобнага. Напоўніцу прадаўжаліся і палітычныя пераследы, і пасадкі, і не было ні месяца без палітвязняў. Пра тое, што нічога не мянялася, казалі і былы спецдакладнік ААН датычна Беларусі Міклаш Харашці, і цяперашняя – Анаіс Марын. Яны абое сцвярджалі, што парушэнні правоў чалавека ў Беларусі носяць «сістэмны і сістэматычны характар».

Ды ўзяць хоць бы «Хартыю'97», сайт, які мала таго, што быў вымушаны быў пасля арышту галоўнай рэдактаркі і журналістаў эміграваць, дык яшчэ і быў блакаваны. Былі блакаваныя і іншыя сродкі масавай інфармацыі. Умовай прадаўжэння іх працы ў Беларусі была лаяльнасць рэжыму, што мы назіраем і што, увогуле, ніяк не дапамагае справіцца з нашай галоўнай бядой – дыктатурай.

Захад вельмі хацеў весці бізнэс з Лукашэнкам, цынічна нажывацца на нашай бядзе і таму ў 2016 годзе яны знялі санкцыі. А рэжым не мяняўся, рэжым азвярэлы быў ужо ў 2010 годзе, і да 2010 года. Не трэба забывацца, што палітычныя забойствы здзяйсняліся ў Беларусі яшчэ ў 1999–2000 гадах. Гэта абсалютна злачынны рэжым, у якога няма ніякіх не тое што прававых, ніякіх маральных абмежавальнікаў. З ім трэба разабрацца без усялякіх ваганняў. І гэты этап рэвалюцыі якраз і павінен развязаць гэтую задачу і скіраваць гэта непаразуменне ў смеццевы бак.

– Многія не чакалі рэвалюцыйных падзей у Беларусі ў 2020 годзе. Вы ж заўсёды казалі, што беларусы паўстануць. Адкуль Вы ведалі?

– Я – гэта мы, гэта ўся каманда, якая прадаўжае працаваць пасля турмы і, не схаваю, здрадаў. Дык вось, мы не казалі, а працавалі на тое, каб гэта адбылося. Досвед 2010 года шмат даў і прасунуў нас у разуменні, што і як трэба рабіць для таго, каб перамагчы. Было відаць, што ў людзей назапашваецца стомленасць ад закарэлага, хамскага кіравання Лукашэнкі, што яны гатовыя ўдзельнічаць у жыцці краіны, браць на сябе адказнасць за развязанне і сваіх практычных праблемаў, і пытанняў развіцця Беларусі.

Мы бачылі, што ўжо ў 2010 годзе нікога не цікавіла рыторыка некаторых кандыдатаў, якія казалі, што можна дзесьці ўбудавацца ў гэты рэжым, можна дамагчыся, напрыклад, змены выбарчага заканадаўства. Гэта было людзям нецікава. Цікава было, як мы будзем жыць пасля дыктатуры. Гэта цікавіла больш за ўсё і цікавіла, як пазбавіцца ад гэтай дыктатуры. І відаць было, што народ быў гатовы ўжо ў 2010 годзе ўключацца больш масава.

Потым былі падзеі, якія з усёй пэўнасцю паказвалі на тое, што народ падымецца, народ паўстане. Я кажу перш за ўсё пра пратэсты 2017 года. Дэкрэт супраць «дармаедаў», які ўзрушыў усю краіну, акцыі на Дзень Волі 2017 года. Гэта значыць, відаць было, што пратэставыя настроі моцныя і што ў рэжыму няма ніякіх сродкаў, акрамя закручванне гаек. А закручванне гаек азначала рабаванне народа, усё большае і большае рабаванне. Гэта азначала, што збіць патэнцыял пратэстаў не атрымаецца. Мы зноў пратэставалі гэтыя настроі падчас палітычнай кампаніі, звязанай з «парламенцкімі выбарамі» восенню 2019 года, і пераканаліся, што ўся Беларусь выступае супраць Лукашэнкі.

– Вы актыўна працуеце над увядзеннем эканамічных санкцый у дачыненні да рэжыму. Захад марудзіць. Як прымусіць яго дзейнічаць больш катэгарычна?

– Усе, хто адносіць сябе да апазіцыі, павінны ясна разумець, што санкцыі неабходныя, каб выратаваць людзей ад гвалту, вызваліць палітвязняў, якія ні ў чым не вінаватыя, сярод якіх – рэальныя палітычныя лідары, моцныя фігуры, неабходныя для выхаду з тупіку.

Таму кожны, хто абвяшчае сябе апазіцыяй, павінен казаць пры ўсіх сустрэчах з заходнімі палітыкамі, пісаць, звяртацца, патрабаваць увядзення жорсткіх санкцый, казаць, што гэтыя санкцыі маральна апраўданыя, пакуль у турмах знаходзяцца ні ў чым не вінаватыя людзі, пакуль на вуліцах прадаўжаецца гвалт, пакуль у краіне ва ўладзе рэжым забойцаў.

– Рэвалюцыя прадаўжаецца. Зразумела, што пратэсты адновяцца ў хуткім часе з новай сілай. Як нам перамагчы?

– Трэба прадаўжаць пратэсты, трэба дамагацца вызвалення палітвязняў, трэба прапаноўваць людзям з ліку сілавікоў, з атачэння Лукашэнкі нейкія выхады на тое, каб яны маглі адчуць сваё дачыненне да новай Беларусі, а не толькі заганяць іх у рэпрэсіўны апарат Лукашэнкі. Трэба досыць цвяроза ацаніць сітуацыю і не кідацца словамі, што мы зараз усіх пасадзім без разбору, калі нават яшчэ не перамаглі.

Так, трэба прапаноўваць выйсце для ўсяго грамадства, акрамя злачынцаў, маецца на ўвазе найбліжэйшы асяродак Лукашэнкі. І ўсім разам думаць. Захад цяпер выкарыстоўвае слова «інклюзіўны» дыялог, слаба ўяўляючы, што гэта такое. Нам самім варта задумацца, што гэта такое, можа, сапраўды, інклюзіўны дыялог унутры Беларусі, без удзелу людзей, вінаватых у забойствах суграмадзянаў, неабходны сёння і да гэтага трэба імкнуцца, а не станавіцца ў позу пераможцаў і здзяйсняць суд, на які мы пакуль не маем права. Нават забойцу прысуд павінен выносіць бесстаронні суд, а не самапрызначэнцы з таго ці іншага боку.

– Кажуць, што беларусы – занадта талерантная нацыя. Мы нарэшце пазбавіліся ад гэтага міфу?

– Так, ужо пазбавіліся. Дарэчы, талерантнасць – добрая якасць, не трэба блытаць з абыякавасцю. Новы этап развіцця беларускага народа сфармуляваў забіты карнікамі Раман Бандарэнка, светлая яму памяць. Як і Раман, беларускі народ сказаў «Я выходжу!» і выйшаў.

Я думаю, што 2020 год – такі самы знакавы этап, як Курапаты ў 1988 годзе. Калі ў Курапатах у той год супраць людзей ужылі слезацечны газ «Чаромха», насельніцтва, якое сабралася ва ўрочышчы, вярнулася з яго народам. Я ўпэўнены, што сёння адбыўся такі ж якасны прарыў у будучыню.

Не хапае найвышэйшых ступеняў, каб апісаць тыя подзвігі, якія сёння здзяйсняюць беларусы кожны дзень. А яшчэ і нябачаны крэатыў, творчасць ва ўсіх сферах, якую можна параўнаць хіба што з небывалым уздымам культуры рэвалюцыйнага пачатку мінулага стагоддзя, з творчасцю Марка Шагала, Казіміра Малевіча, Язэпа Драздовіча, Ігара Стравінскага, Максіма Багдановіча, Янкі Купалы, стварэннем нацыянальнага тэатра...

Не проста выйшаў народ, а выйшаў настолькі багаты народ, багаты культурна, багаты мужнасцю, інтэлектам, салідарнасцю... Засталася нейкая банда, якая акрамя марадзёрства ўжо ні на што не здольная. Недарэчныя і неадэкватныя. Там і сілы ніякай няма. Гвалт, якім яны тэрарызуюць мірных грамадзянаў – гэта ж ад бяссілля.

– Як потым аднаўляць краіну пасля гэтай банды?

– Шчыра кажучы, гэта меншая праблема з усіх. Таму што краіна загнаная ў такі эканамічны тупік, што любое разняволенне энэргіі прывядзе да вельмі хуткім і добрых вынікаў. Калі б сёння не давалі крэдыты Лукашэнку і не дапамагалі б, у тым ліку і міжнародныя фінансавыя структуры, то гэтага рэжыму ўжо не было б. А крэдыты ішлі, як мы бачым цяпер, толькі на сілавы блок. Усё, больш ні на каго. На крымінальны бізнэс і на сілавы блок, а гэта вядзе да загнівання і знішчэння краіны. І бізнэс такі ў нас. Калі паглядзець на тых, каго называюць флагманамі, дык гэта кармушкавы бізнэс, гэта бізнэс, які існуе толькі таму, што плаціць і ўтрымлівае гэтую ўладу. Нават IT-індустрыя – гэта шарашка, якую стварылі для таго, каб карміць дыктатара, ну і заадно яго піярыць.

Калі зноў вярнуцца да 2010 года, мы тады ўжо ўсур'ёз прааналізавалі, што грошы на рэфармаванне эканомікі будуць. І гэта не проста словы, мы сядзелі з алоўкамі і лічылі, адкуль іх узяць. Расказваць не буду, таму што не хачу нават ускосна дапамагаць цяперашнім ашуканцам ля кармушкі.

Патрэбная будзе моцная інтэлектуальная каманда, якая прафесійна паглядзіць на тое, што адбывалася вакол нас, у суседніх краінах, улічыць памылкі, вывучыць дасягненні і зоймецца рэфармаваннем эканомікі, знойдзе наша месца ў свеце, таму што месца Беларусі ў сусветным развіцці пакуль яшчэ не вызначанае.

Толькі не трэба стагнаць, што, маўляў, нас ніхто не чакае, што мы цалкам залежым толькі ад Расеі. Нас чакаюць. Беларусь без Лукашэнкі чакаюць і ў Еўропе, і ў той самай Расеі.

Скажу больш: чакаюць нас ці не – мы выйшлі, і мы ідзем. Ідзем як добрыя суседзі і як надзейныя і прадказальныя партнёры!

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]