Як Лукашэнка будзе аддаваць пазыкі Расеі?

Эканамістка апавяла пра «далікатную» тэму.

У навінавых рэсурсах з'явілася інфармацыя пра асноўныя краіны – вінаваўцы Расеі. Ні для кога не стала адкрыццём, што на першым месцы стаіць Беларусь, пазыка якой набліжаецца да $ 8 млрд. Мы так шмат бярэм у пазыку, што ўжо прывыклі да гэтага становішча – жыцця ў крэдыт. Мала хто задумваецца, да якіх наступстваў гэта можа прывесці. Давайце пагутарым сёння, што гэта за пазыкі і ці варта, гледзячы на іх, турбавацца, піша ў артыкуле на onliner.by Кацярына Барнукова, акадэмічная дырэктарка Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC і візітавальная прафесарка Кіеўскай школы эканомікі.

Адразу ўспомнім: любыя пазыкі ўзнікаюць тады, калі мы выдаткоўваем больш, чым зарабляем. Прыкладна гэта і адбываецца ў Беларусі, дзяржава выдаткоўвае не са сродкаў і спрабуе закрыць дзіркі ў бюджэце, займаючы грошы на ўнутраным рынку (напрыклад, у насельніцтва). Гэтага, відавочна, недастаткова, і давыходзіцца шукаць крэдытораў у вонкавым свеце.

Калі мы шукаем, у каго б заняць грошай, у сутнасці, ёсць некалькі опцый. Адна – не быць ні ад кога залежнымі і выпусціць дзяржаўныя аблігацыі – еўрабонды. Праблема ў тым, што нашы паперы не вельмі хочуць набываць. Чаму? На самай справе, гэта таксама цікавае пытанне, таму што ўзровень пазыкі ў нас, вядома, вялікі, але зусім не крытычны (летась складаў 35% ад ВУП), у гэтым – нават стаў крыху ніжэйшым.

Для параўнання – напрыклад, ва Украіне цяпер дзяржпазыка складае 60% ад ВУП, а на піку крызісу, у 2016 годзе ён дасягаў 81% ад ВУП. Згодна з міжнароднымі стандартамі мяркуецца, што крытычны пункт пазыкі для краінаў, якія развіваюцца, знаходзіцца якраз на ўзроўні 60%.

Сёння праблема ў тым, што ахвотныя набыць еўрабонды ў нас ёсць, але яны гатовыя даваць у пазыку толькі пад высокі адсотак. Беларускія еўрабонды ў залежнасці ад выпуску гандлююцца ад 5% да 7% гадавых. Каб не стагнаваць і не стаяць на месцы, наша эканоміка павінна расці тэмпамі, якія перавышаюць гэтыя адсоткі, што пакуль зрабіць не атрымліваецца.

Другая опцыя. Больш «танныя» пазыкі даступныя ў партнёраў, з якімі трэба дамаўляцца пра пэўныя ўмовы. Гэта можа быць Расея, Кітай або МВФ.

Пра ўмовы МВФ мы ўсе ведаем: ён патрабуе рэформаў, пайсці на якія ўлады краіны пакуль не адважваюцца. Гаворка ідзе пра рэформы дзяржсектару, павышэнні тарыфаў ЖКГ і г. д. Застаецца такі партнёр, як Расея: з гэтай краінай у нас шмат эканамічных сувязяў, з ёй нам прасцей дамовіцца, мы гаворым літаральна на адной мове.

Давайце ўсё ж падлічым, што мы павінны Расеі. Цяпер, паводле афіцыйных звестак, гэта амаль $ 7,9 млрд. Не варта забывацца пра крэдыты, выдадзеныя Еўразійскім фондам развіцця, дзе таксама істотная частка капіталу належыць Расеі. Мы павінны фонду больш за $ 2,5 млрд. Акрамя гэтага, варта памятаць, што ў нас хутка павісне перад Расеяй яшчэ і запазычанасць за будаўніцтва атамнай электрастанцыі – гэта яшчэ блізу $ 10 млрд.

Такім чынам, сёння з дзяржпазыкі амаль 40% належыць наўпрост Расеі і яшчэ 15% можна аднесці да Расеі апасродкавана. Што гэта значыць? Калі Расея разам з Еўразійскім фондам прыйдуць і запатрабуюць у нас усе пазыкі, нашага золатавалютнага запасу, які цяпер налічвае блізу $ 8,5 млрд, не хопіць, каб разлічыцца. Вядома, верагоднасць таго, што да нас прыйдуць і пачнуць патрабаваць усе грошы адразу, вельмі малая, таму давайце даследаваць сітуацыю далей.

Налета Беларусь павінна накіраваць $ 3 млрд на пагашэнне пазыкаў і адсоткаў у іх. Мы такую суму выкласці ўжо дакладна не зможам. Хтосьці зноў скажа: вазьміце з золатавалютнага рэзерву! Тут усё складаней: грошы, што ёсць у рэзерве, не пакрываюць неабходнага крытычнага мінімуму, якога павінна хапаць не менш як на шэсць месяцаў імпарту. Пры пабудове здаровай эканомікі нам трэба не марнаваць гэтыя рэзервы, а, наадварот, нарошчваць (што пакуль і адбываецца). Таму пазыку давядзецца рэфінансаваць. Гэта значыць (хвілінка таўталогіі), што давядзецца зноў пазычаць, каб выплаціць пазыкі старыя.

Куды мы пойдзем пазычаць? Хутчэй за ўсё, зноў да Расеі, і яна будзе знаходзіцца ў трохі няёмкім становішчы, таму што мы, у сутнасці, кажам: «Выбачайце, але вярнуць вам шмат грошай пакуль не можам. Дайце яшчэ, і мы аддамо прынамсі старыя пазыкі».

Сітуацыя з Расеяй, з аднаго боку, не катастрафічная. Яна ўжо неаднаразова дэманстравала, што гатовая дапамагаць. Але трэба разумець, што гэтая немалая набеглая ў графе «крэдыт» сума – досыць магутны вагар уплыву ў руках нашай партнёркі. Ці захоча яна скарыстацца гэтым вагаром – пытанне асобнае і спрэчнае, але сам у сабе факт, што іншая краіна, хай нават тройчы дружалюбная, можа гэта зрабіць, павінен насцярожваць.

З іншага боку, варта разумець, што калі яшчэ дзесяць гадоў таму расейская эканоміка была ў выдатнай форме і ніхто не глядзеў на гэтыя няшчасныя пару мільярдаў, якія пазычылі брацкай Беларусі, то цяпер яна знаходзіцца ў складанай сітуацыі: у самой Расеі даводзіцца падымаць падаткі, скарачаць выдаткі і праводзіць непапулярную пенсійную рэформу. У такіх варунках у расейскіх грамадзянаў можа паўстаць цалкам слушнае пытанне: «Чаму мы фінансуем пазыкі іншых, калі можам гэтымі грашыма падтрымаць уласных пенсіянераў?»

Тут мы падыдзем да крыху далікатнай тэмы: шараговыя расейцы (і не толькі яны) часта ўпэўненыя, што ўтрымліваюць Беларусь, укладваючы ў нашу эканоміку немалыя грошы. Важна памятаць, што гэтыя грошы нам не падарылі, мяркуецца, што некалі мы гэтую пазыку выплацім. Мяркуйце, што грошы нам далі «перахапіць» на пару дзясяткаў гадоў. Акрамя гэтага, важна разумець, што маленькая Беларусь не мае на вялікую, моцную Расею ніякіх вагароў уплыву, а гэта значыць, што давалі грошы нам свядома, зыходзячы з уласных інтарэсаў. Што гэта за інтарэсы, асобная размова, але відавочна, што яны прысутнічаюць, а гэта значыць, што ніхто дабрачыннасцю не займаецца.

Падводзячы вынік, давайце вернемся да пачатку размовы. Аддаваць пазыкі трэба, скарачаць сваю залежнасць ад Расеі – карысна. Для таго каб гэта адбывалася, патрабуецца, па-першае, выдаткоўваць грошы са сродкаў, а па-другое, зарабляць больш. На сёння мы так-сяк пачынаем выконваць першае правіла і зацягваем паясы, больш жорстка кантралюючы бюджэт, памяншаючы падтрымку стратных дзяржпрадпрыемстваў, павялічваючы пенсійны ўзрост і г. д. Але гэта толькі спроба паменшыць пазыкі «недаядаючы». Нават у самым лепшым выпадку гэта будзе вельмі доўгі і пакутлівы шлях да выхаду з пазыковай ямы з сталай верагоднасцю абрынуцца ў яшчэ большыя пазыкі пры ўмове любых сур'ёзных эканамічных узрушэнняў (прычым не толькі ў нашай краіне). Усё пойдзе нашмат лягчэй, калі пры гэтым мы пачнем больш зарабляць, але гэта магчыма толькі пасля таго, як пачнуцца глабальныя эканамічныя рэформы. Будзем спадзявацца, што гэтая відавочная думка рана ці позна матэрыялізуецца ў рэальныя перамены.