Як беларускі шляхціц Астрожскі ўвайшоў у сусветныя падручнікі па ваеннай тактыцы

Гісторыя найвялікшай перамогі пад Воршай.

Некалі наша слаўная Радзіма па сваёй магутнасці саступала мала каму ў Еўропе. З кіраўнікамі беларускіх зямель не маглі не лічыцца, а тэрыторыя нашага княства саступала па плошчы толькі Францыі, піша istpravda.ru.

Гэта было Вялікае Княства Літоўскае, Рускае, Жамойцкае і іншых зямель, а папросту - ВКЛ. Да часу свайго росквіту (XIV-XV стст.) яно складалася са шматлікіх княстваў, у яго склад уваходзіла велізарная частка сучаснай Расеі (Смаленскія, Бранскія землі), Украіны (Кіеўскае княства і іншыя землі аж да Чорнага мора), вялікая частка Літвы, Латвіі , Малдовы, а геапалітычны цэнтр гэтай вялікай дзяржавы знаходзіўся на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Дарэчы, ліцьвінамі тады называліся менавіта жыхары беларускіх зямель, а вось сучасныя літоўцы называліся ў тыя часы жамойтамі.

Маскоўскія нападкі

На мяжы XV-XVI стагоддзяў ВКЛ вяло войны з Маскоўскім княствам за памежныя землі. Кожная з дзяржаў імкнулася ўсталяваць сваю гегемонію на ўсходнеславянскіх землях. Гэтым і была абумоўлена канфрантацыя паміж ліцьвінамі і Масковіяй, якая пачалася яшчэ ў XIV стагоддзі, але да згаданага моманту дасягнула свайго піку. Мала таго, што татары ў 1492 годзе ўварваліся ў літоўскія землі і заваявалі Кіеў разам з велізарнай часткай паўднёвых зямель, дык яшчэ і ў выніку серыі войнаў з Масквой (час кіравання Івана III) ВКЛ страціла блізу траціны сваіх тэрыторый.

У 1508 годзе сын Івана III Васіль III заключыў з ВКЛ «вечны мір», які аднак доўжыўся ўсяго 4 гады. У лістападзе 1512 г. Масква разарвала мірную дамову (выставіўшы свае стандартныя і нічым не абгрунтаваныя абвінавачванні аб парушэнні правоў праваслаўных жыхароў ВКЛ), і пачалася сама вайна.

Асноўнай мэтай для Маскоўскай дзяржавы быў захоп Смаленска - найважнейшага стратэгічнага пункта, што кантраляваў усё Сярэдняе Падняпроўе. За два гады расейскія войскі аблажылі Смаленск тры разы, але горад трымаў абарону. Але чацвёртая спроба аказалася паспяховай для Масковіі - Смаленск здаўся ў ліпені 1514 г., пасля чаго маскоўская раць пад камандаваннем ваяводаў Чалядніна і Голіцы накіравалася да Воршы. А між Воршай і Дуброўнай 8 верасня 1514 годзе адбылася найбуйнейшая бітва расейска-літоўскіх войнаў.

Прыклад вайсковай мужнасці

Бітва пад Воршай 8 верасня грымнула з атакі правага флангу маскоўскага войска. У атаку ўступіла конніца Міхаіла Іванавіча Булгакава-Голіцы (продка князёў Галіцыных), але яна была ў выніку адбітая атрадамі кавалерыі. Ліцвінская кавалерыя левага фланга разам з атрадамі саюзнай польскай кавалерыі стала праследаваць і знішчаць праціўніка. А ў гэты час атаку пачаў левы фланг маскоўскага войска.

Левым флангам маскавітаў камандаваў баярын Іван Андрэевіч Чаляднін. Ён вырашыў не дапамагаць Булгакаву-Голіцы, уважаючы, што і сам справіцца з нешматлікімі сіламі праціўніка (у яго было больш воінаў, чым ва ўсім войску Астрожскага). Таму неўзабаве ён пачаў атаку сваімі атрадамі на правы фланг ліцьвінскага войска.

Завязалася жорсткая бітва, але тут Астрожскі зрабіў бліскучы ход, ужыўшы нечаканы для праціўніка (але запланаваны ім) манеўр адыходу. Такі манеўр быў даўно вядомы нашым продкам, прынёсшы перамогу саюзнай ліцьвінскі-польскай арміі над Тэўтонскім ордэнам яшчэ на Грунвальдзе. Але тады гэты манеўр праводзіўся трохі па-іншаму (хоць і практычна з тым жа вынікам). А цяпер, праз 104 гады пасля Грунвальду, адбылося наступнае.

Маскоўскае войска, як і планаваў Астрожскі, пачало пераслед конніцы сваіх супернікаў, што адступала. Але раптам ліцьвіны падзяліліся на дзве часткі і разышліся па баках. А проста перад вачыма маскавітаў паўсталі гатовыя да бою і зараджаныя гарматы, а таксама пехацінцы з пішчалямі.

Першы ж залп прынёс страшнае спусташэнне ў шэрагах наступаючага войска. А наступныя залпы гармат і пішчаляў знішчылі яшчэ больш ворагаў. Правы фланг маскоўскага войска кінуўся ў бязладныя ўцёкі, што перадалося і цэнтру. Далейшае было справай тэхнікі - заставалася арганізаваць пераслед суперніка, які бег.

Гэтая задача фінальнай часткі бітвы была з поспехам выканана Астрожскім. Пераслед доўжылася да цемры. І толькі што ноч выратавала маскоўскае войска ад поўнага знішчэння. Па розных падліках, Масква страціла забітымі ад 25 да 35 тысяч ваяроў, а якія трапілі ў палон - 5 тысяч (з Чалядніным і Булгакава-Голіцам). Ліцьвіны не страцілі і тысячы. Перамога была поўнай, але яе пладамі яшчэ толькі меліся скарыстацца.

Вынік вайны

Уся Усходняя Беларусь была вызвалена ад маскоўскіх захопнікаў у лічаныя тыдні. Але падзея гэта мела і міжнародны рэзананс. Весткі пра гэту бітву разышліся не толькі па землях Масквы і Літвы, але і па ўсёй Еўропе. У Свяшчэннай Рымскай імперыі нават выйшаў спецыяльны друкаваны лісток (нешта тыпу газеты), прысвечаны ёй. Імператар Максіміліян I на Венскім кангрэсе 1515 г. дамовіўся з вялікім князем Літоўскім і каралём Польскім Жыгімонтам II Старым пра развязанне ўсіх непаразуменняў і разарваў дамову з Масквой. Ініцыятыва ў вайне пачала пераходзіць да Літвы.

Вайна працягвалася з пераменным поспехам. У 1519 г. тры маскоўскія раці ад Пскова, Смаленска і Старадуба-Северскага ўварваліся ў ВКЛ. Яны дайшлі да Вільні, узяць якую не змаглі. У 1522 г. было падпісанае перамір'е, што пакідала за Масквой Смаленск і іншыя заваяваныя гарады.

Замест пасляслоўя

Бітва пад Воршай увайшла ў многія сусветныя падручнікі вайсковай тактыкі як адзін з самых годных прыкладаў вайсковай кемлівасці. І менавіта дата 8 верасня магла б і павінна стаць святам беларускіх Узброеных сіл.