Дорага і не пераканаўча: што не так з планамі вяртання грошай за тару

Топ-мэнаджар «Кока-колы» раскрытыкаваў планы беларускіх уладаў.

У Беларусі працягваецца абмеркаванне праекта ўказа Лукашэнкі «Аб дэпазітнай (закладной) сістэме звароту спажывецкай упакоўкі». Першы намеснік гендырэктара ўнітарнага прадпрыемства «Кока-Кола Беўрыджыз Беларусь» Андрэй Рашчупкін у каментары tut.by адзначыў, што прыняцце ўказа ў яго цяперашняй рэдакцыі немагчымае без ацэнкі ўздзеяння і ацэнкі эканамічных наступстваў для эканамічнага развіцця краіны.

«На нашу думку, планаваная сістэма мер прывядзе да сур'ёзнага падаражання прадукцыі, упакаванай у спажывецкую тару са шкла, пластмасы, металу», - сказаў Рашчупкін.

Ён звяртае ўвагу на тое, што распрацоўшчыкі дэпазітнай сістэмы паказвалі ў розных праектах указа розныя паказчыкі: напрыклад, разлікі на адну пластыкавую бутэльку: 20 капеек - сума дэпазіту; 7 капеек, 4 капейкі, 3 капейкі - плацёж кіруючай арганізацыі дэпазітнай сістэмы на функцыянаванне сістэмы. «І гэта пры сярэднім кошце бутэлькі напою ў пластыкавай упакоўцы на паліцы гандлёвага аб'екта - 1 рубель! Гэта значыць, што ў першапачатковых разліках памыліліся больш чым удвая», - падкрэслівае суразмоўца.

Пры гэтым вытворцы і імпарцёры будуць працягваць выплачваць збор аператару другасных матэрыяльных рэсурсаў паводле ўказа №313. Без празрыстага эканамічнага аналізу, у тым ліку наступстваў увядзення дэпазітнай сістэмы на агульны рост коштаў, эканамічнае становішча вытворцаў, паводзіны спажыўцоў і іншыя аспекты, не ўяўляецца магчымым аналізаваць пададзеныя дакументы, тым больш казаць пра эфектыўнасць дэпазітнай сістэмы, мяркуе экспэрт.

Як адзначае ўдзельнік рынку, сусветны досвед пацвярджае, што такая сістэма збору - самая дарагая з усіх існых. У Беларусі няма сваіх тараматаў з выдачай наяўных грошай або ці дакументаў з пэўнай ступенню абароны.

Значыць такія аўтаматы будуць закупляць за мяжой. Арыенціровачны кошт аднае прылады - 15-30 тысяч еўраў, а масавыя закупкі адмоўна паўплываюць на знешнеэканамічнае сальда краіны, вырасце імпарт.

Ёсць пытанні і да ўсталявання абавязку прадпрыемстваў гандлю арганізаваць у крамах пункты прыёмы тары. Праблема не толькі ў адсутнасці вольнага месца, але і ў тым, што пластмасавая тара - гэта матэрыял, што лёгка запальваецца, для захоўвання якога неабходнае забеспячэнне спецыяльных правілаў пажарнай бяспекі і стварэнне сістэмы пажаратушэння.

Рашчупкін звяртае ўвагу на тое, што з праекта не зразумела, як кіруючая арганізацыя будзе выкарыстоўваць сыравіну, што атрыманая ў выніку збору адкідаў, пры тым, што прыбыткі ад яе рэалізацыі плануецца накіроўваць на патанненне кошту працы сістэмы. Для павышэння эфектыўнасці сістэмы можна прадугледзець магчымасць змены ў тым ліку тэхнічных нарматыўных актаў, якія сёння абмяжоўваюць выкарыстанне другаснай сыравіны для вытворчасці тары для харчовых прадуктаў (да прыкладу, забароненая сёння тэхналогія bottle-to-bottle).

Удзельнікі рынка таксама адзначаюць, што істотнае колькасць тавараў ва ўпакоўцы выведзена з поля дзеяння праекта ўказа, напрыклад, малочныя прадукты.

Не пераканаўчымі лічыць ён і некаторыя элементы фінансава-эканамічнага абгрунтавання сістэмы. Да прыкладу, паказваецца на рост даходаў дзяржавы за кошт падаходнага падатку, які павінен ўтварыцца дзякуючы ўтварэнню 1500 дадатковых працоўных месцаў, хоць відавочна, што стварэнне новых працоўных месцаў - зусім не асноўная задача сістэмы. «Найважнейшым паказчыкам павінна быць эфектыўнасць працы сістэмы - суадносіны адсотка вяртання тары да кошту ўдзелу».

Рашчупкін звяртае ўвагу на тое, што павелічэнне кошту безалкагольных напояў і пітных вод на 1% прыводзіць да памяншэння рэалізацыі на 1%, што знізіць падатковыя паступленні як ад вытворцаў і пастаўшчыкоў, так і ад прадпрыемстваў гандлю. «Гэтак жа не ўлічаны страты бюджэту ў частцы змяншэння падатку на прыбытак ад вытворцаў (пастаўшчыкоў), за кошт павелічэння сабекошту тавараў», - дадае ён.

Неспакой удзельнікаў рынка выклікае і тое, што плацяжы ўдзельнікі дэпазітна-закладнога сістэмы павінны ажыццяўляць з уласных сродкаў. «І такі падыход здаецца абгрунтаваным, пры тым, што ў сярэднім у галіне маржынальнасць вытворчасці пітных вод і безалкагольных напояў складае ад -2 да + 3%?» - задае рытарычнае пытанне Рашчупкін.

Удзельнікі рынка таксама паказваюць на адсутнасць разлікаў сумы першапачатковых інвестыцый у асноўны і абаротны капітал удзельнікаў дэпазітна-закладной сістэмы, у тым ліку замежных інвестараў), неабходных для працы сістэмы па ўсёй краіне.

Відавочна, што распрацоўшчыкі праектаў дакументаў абапіраліся на досведзе шэрагу краін, якія і пазначаны ў абгрунтаванні, між іншым, Літвы і Эстоніі.

«Але вывучэнне досведу сістэмы абыходжання з аднаразовай спажывецкай упакоўкай, дзейнай з 2016 года ў Літве, дазваляе зрабіць высновы пра асноўныя адрозненні ў падыходах па ўкараненні сістэмы, у параўнанні з сітуацыяй у Беларусі».

Рашчупкін паказвае на няўхільнае захаванне прынцыпу рынкавага рэгулявання стасункаў удзельнікаў сістэмы: «Усе яны (і асацыяцыя гандлёвых арганізацый, і піваварныя кампаніі, і асацыяцыя вытворцаў безалкагольных напояў) з'яўляюцца сузаснавальнікамі Аператара сістэмы, а дзяржава толькі кантралюе працу, даводзіць неабходныя паказчыкі, не выступаючы ў якасці заснавальніка і не ўмешваючыся ў аператыўную дзейнасць. А ў абгрунтаванні новай рэдакцыі праекта ўказа не канкрэтызаваная арганізацыйна-прававая форма будучай кіруючай арганізацыі, iншых прынцыпаў яе функцыянавання названыя праекты не змяшчаюць».

Забяспечылі суседзі і празрыстасць працы сістэмы ва ўсіх яе арганізацыйных і фінансавых нюансах для шырокай грамадскасці, і аднастайнае разуменне ўсімі зацікаўленымі бакамі на момант запуску сістэмы, хто будзе яе інвестарам, як будуць будавацца стасункі паміж удзельнікамі сістэмы, як і кім будзе запатрабаваны прадукт працы сістэмы - перапрацаваная другасная ўпакоўка.

У Літве кошт сістэмы на этапе ўкаранення склаў 35 млн еўраў. Гэтыя сродкі былі часткова прыцягнутыя з дапамогай банкаўскіх крэдытаў, часткова - з дапамогай партнёраў, якія падалі абсталяванне (тараматы для аўтаматычнага збору тары) на суму 25 млн еўраў на ўмовах доўгатэрміновага лізінгу.

«Паводле нашай інфармацыі, у першы год працы Кіруючая арганізацыя дэпазітнай сістэмы ў Літве панесла істотныя страты ў некалькі мільёнаў еўраў, а па выніках праверкі незалежнай аўдытарскай арганізацыяй была пастаўленая пад пытанне адэкватнасць фінансавай мадэлі арганізацыі фінансавай сістэмы», - адзначыў суразмоўца.

У Беларусі першасная інфармацыя, патрэбная для прыняцця рашэння па сістэме, ёсць толькі фрагментарна, што не дазваляе пралічыць канцэпцыі і праекты ў галіне збору і перапрацоўкі адкідаў, ацаніць іх эканамічную эфектыўнасць.

Выклікаюць трывогу і тэрміны падрыхтоўкі ўказа і ўваходжанне яго ў дзеянне. Да прыкладу, палажэнні аб забеспячэнні ідэнтыфікацыі ўпакоўкі павінны ўвайсці ў дзеянне праз васямнаццаць месяцаў пасля афіцыйнага апублікавання. «На практыцы вытворцы змогуць падрыхтавацца да новых патрабаванням уліку і ўпакоўкі тавару толькі пасля стварэння інфраструктуры, паколькі неабходна забяспечыць адпаведнасць тараматаў і пакавальнага абсталявання. Так што тэрмін уваходжання ў дзеянне ўказа павінен быць павялічаны.

Coca-Cola ў Беларусі заяўляе, што гатовая ў далейшым таксама актыўна ўдзельнічаць у працы па аналізе праектаў нарматыўных прававых актаў, пры неабходнасці прыцягнуць міжнародных экспэртаў, аказаць дапамогу ў правядзенні неабходных эканамічных разлікаў. Кампанія гатова разгледзець пытанне аб уваходжанні ў склад заснавальнікаў кіруючай арганізацыі дэпазітна-закладной сістэмы.