Гісторык Пётр Яльцоў: Расея ў цяперашнім выглядзе распадзецца праз 20-30 гадоў

Прычым адбудзецца гэта без якога-небудзь умяшання звонку.

Пётр Яльцоў, амерыканскі гісторык, антраполаг і палітолаг, прафесар Каледжа ў пытаннях міжнароднай бяспекі Нацыянальнага ўніверсітэта абароны ЗША мяркуе, што Расея знаходзіцца на шляху павольнага разбурэння, і краіна ў яе цяперашнім выглядзе распадзецца максімум праз 30 гадоў. Прычым адбудзецца гэта без якога-небудзь умяшання звонку - пад уплывам сепаратызму. Дэмакратыя ў Расеі ў яе цяперашніх геаграфічных межах немагчымая, мяркуе гісторык, паведамляе «Голос Америки».

- Вы нядаўна апублікавалі артыкул у Politico, у якім выказалі меркаванне, што самай вялікай пагрозай для Расеі сёння з'яўляюцца не іншыя краіны, а сама Расея. Што вы мелі на ўвазе?

- Расея сёння і эканамічна, і ідэалагічна, і палітычна знаходзіцца ў слабым стане. Я б нават сказаў, што мы бачым нейкую агонію імперыі. Думаю, што Расея не перажыве ўзрост «смерці» Савецкага Саюза - ён праіснаваў 70 гадоў. Расея ж у цяперашняй форме праіснуе 20-30 гадоў, можа быць, менш.

[Гэта адбудзецца] перш за ўсё таму, што ў Расеі няма адзінай нацыянальнай ідэнтычнасці. Краіна можа трэснуць пад ціскам сепаратызму. Цяпер усё гэта трымае Пуцін. Раней былі нейкія інстытуты ўлады - нават пры савецкай уладзе былі Дзяржаўны план, Палітбюро, Акадэмія навук, а цяпер зусім усё трымаецца на асобе Пуціна. Малаверагодна, што пасля Пуціна знойдзецца лідар, які зможа захаваць краіну ў яе цяперашнім выглядзе.

У Расеі пражывае шмат нацыянальнасцяў, і ўрад спрабуе насадзіць адзіную ідэнтычнасць. Напрыклад, распрацавалі так званы законапраект аб «адзінай расейскай нацыі» [«Аб асновах дзяржаўнай нацыянальнай палітыкі»]. Але ніхто, скажам, [сярод этнічных буратаў] ў Рэспубліцы Бурація не будзе казаць, што ён - расеец. Я ўжо не кажу пра чачэнцаў, абхазаў або інгушоў. Вельмі моцны і расейскі сепаратызм. Нават слова «расеец» мае чыста этнічнае значэнне. Напрыклад, габрэй у Расеі - гэта не расеец, гэта расейскі габрэй. Расейцы не прымаюць іншыя нацыянальнасці, і іншыя нацыянальнасці не прымаюць расейцаў. Адзіная спроба ў расейскай гісторыі стварыць адзіную нацыянальную ідэнтычнасць была ў часы Савецкага Саюза - гэта быў «савецкі чалавек», але, натуральна, яна правалілася.

Таксама і сярод саміх расейцаў ёсць моцныя рэгіянальныя адрозненні. Жыхары Сібіры заўсёды падкрэсліваюць, адкуль яны. У Сібіры наогул быў вельмі моцны рух за незалежнасць яшчэ ў сярэдзіне 19-га стагоддзя - ужо тады яны напісалі заклік да незалежнасці, на прыкладзе дэкларацыі аб незалежнасці ЗША. Не ўсе пра гэта ведаюць, і толькі нядаўна сталі даступныя шматлікія дакументы. Я цяпер пераклаў гэты заклік на ангельскую мову, і гэтая гісторыя стане часткай маёй будучай кнігі. У Сібіры ў 1917 годзе існаваў рух за незалежнасць, на Урале ён узнік у 1991 годзе...

Або возьмем Паўночны Каўказ. Я не веру ў наратыў Крамля, што, маўляў, калі Каўказ адпусціць, то там будзе страшнае кровапраліцце, і адзіны спосаб гэта прадухіліць - усталяваць моцную ўладу зверху. Там існавала Горская рэспубліка, і існавала даволі мірна. Тая ж Чачня фактычна не з'яўляецца ўжо часткай Расеі. Гэта як дзяржава ў дзяржаве, яны нікога не слухаюць, са сваім дыктатарам, верным асабіста Пуціну.

- Вы цяпер згадалі фразу «пасля Пуціна». Якім вы бачыце развязанне праблемы 2024 году?

- Гэта складанае пытанне. Я думаю, што Пуцін сыдзе - яму ўсё ж такі тады ўжо будзе 72 гады. Але ён, хутчэй за ўсё, абярэ пераемніка, за якога краіна і прагаласуе. І я бачу такі крок адной з прычын таго, чаму Расея можа распасціся - няма механізму перадачы ўлады. У царскай Расеі была спадчынная манархія, пры камунізме, па-крайняй меры, пасля Сталіна - Палітбюро, якое выбірала наступнага лідара, а цяпер Пуцін сам будзе выбіраць свайго спадчынніка, у якім, дарэчы, можна памыліцца. Ельцын таксама выбіраў спадчынніка, і спадзяваўся, што той працягне яго лінію.

- А вы не верыце ў тое, што палітычная сістэма ў Расеі можа памяняцца? Напрыклад, мы цяпер бачым вялікую колькасць пратэстаў - і ў іх удзельнічае досыць шмат моладзі...

- Не, я думаю, што пры Пуціне нічога не зменіцца - там такая сіла і такая Дума сядзіць - яны не дапусцяць змен. Яны могуць трохі выпусціць пар, як яны зрабілі, дапусціўшы да ўдзелу ў выбарах дэпутата ад «Яблыка» Мітрохіна, але незалежных кандыдатаў - дзясятак. Улады не пойдуць на іх рэгістрацыю, можа, аднаго-двух яшчэ зарэгіструюць. Палітычная сістэма пры Пуціне не зменіцца. Іншае пытанне, што калі палітычная сістэма зменіцца ў прынцыпе, то гэта прывядзе да распаду Расеі ў яе цяперашніх межах.

Калі Расея стане па-сапраўднаму дэмакратычнай краінай з вольнымі выбарамі на ўсёй яе тэрыторыі, то рэгіёны пачнуць выбіраць сваіх губернатараў, аўтаномныя рэспублікі - сваіх лідараў і ствараць свае ўладныя структуры, напрыклад, парламенты. Гэта будзе падобна таму, што адбывалася ў 1990-х гадах - усе захочуць незалежнасці, як гэтага хацелі Татарстан ці Чачня. Калі ўявіць, што Расею ўзначаліць дэмакратычна абраны лідар, то гэта ўсё адбудзецца проста больш мірна.

У гэтым плане прыхільнікі Пуціна, кажучы, што ён выратаваў цяпер Расею ад тэрытарыяльнага распаду, у нейкім плане маюць рацыю. Калі Расея хоча захавацца ў цяперашніх межах, як імперыя, то, вядома, трэба падтрымліваць такога аўтакратычнага цара. Цяжка ўявіць Асманскую або Аўстра-Вугорскую імперыі дэмакратычнымі.

Так што, я думаю, што дэмакратыя, у прынцыпе, немагчымая ў цяперашніх межах Расеі. Краіна павінна скараціцца, адпусціць каланіяльныя ўладанні.

- Калі Расея сёння не можа быць дэмакратычнай краінай, то якой павінна быць палітыка Захаду?

- Безумоўна, палітыкай стрымлівання. Вядома, трэба абараняць тых, хто хочуць быць абароненымі і, калі, напрыклад, Украіна мае патрэбу ў зброі, то трэба ёй з гэтым дапамагаць.

Але трэба рэалістычна глядзець на рэчы - не трэба сілком навязваць у Расеі дэмакратыю - гэтыя працэсы павінны адбывацца самі. Вядома, можна ўдзельнічаць у інфармацыйнай вайне, выказваць сваё меркаванне. Канцэпцыя ж «гуманітарных інтэрвенцый», як паказваюць апошнія 25 гадоў, фактычна правалілася. Калі ў дачыненні да былой Югаславіі яшчэ можна казаць пра нейкія пазітыўныя вынікі, то ў Іраку і Афганістане былі зробленыя каласальныя памылкі. Сёння відавочна, што ніхто там дэмакратыю не збудуе. Я думаю, што такі ж рэалістычны падыход павінен быць і ў дачыненні да Расеі. Лепшая палітыка для Захаду - гэта, па сутнасці, пакінуць Расею ў спакоі, і спакойна чакаць змен, тым часам, абараняючы свае інтарэсы.

Што да эканамічных санкцый, то, я думаю, што яны не працуюць, у прынцыпе. Нідзе - ні на Кубе, ні ў Паўночнай Карэі, ні ў Іране, ні ў Паўднёвай Афрыцы. Часцяком кажуць, што ў Паўднёвай Афрыцы апартэід паваліўся дзякуючы санкцыям. Я так не думаю - гэта адбылося таму, што прыйшоў час. Тады наогул адбываліся вялікія перамены ва ўсім свеце.

З Расеяй, я думаю, тое ж самае. У выніковасць эканамічных санкцый я не веру. Яны толькі выкарыстоўваюцца ў прапагандысцкіх мэтах у Расеі, і расколваюць Еўропу.

Што я падтрымліваю, дык гэта персанальныя санкцыі, тыя ж санкцыі паводле «Закона Магніцкага». Прытым яны павінны распаўсюджвацца і на шырокае кола сямейнікаў, і менавіта гэтыя санкцыі будуць адчувальныя для вярхоў улады. Бо беспрынцыповасць расейскіх палітыкаў жахлівая - паглядзіце, дачка Пяскова жыве ў Парыжы, дзеці Жалязняка жывуць у Англіі, дачка Лаўрова многія гады жыла ў Амерыцы, яна нават, па-мойму, па-расейску гаворыць з акцэнтам.

Самым страшным для Расеі будзе ўбачыць эканамічны росквіт ў былых постсавецкіх краінах - у тых жа Украіне, Грузіі ці Казахстане. Тады нават расейцы нацыяналістычнай арыентацыі падумалі б: чаму ў гэтых краінах жыццё лепшае, а ў нас, у такой выдатнай імперыі, горшае? Так што вось гэтым краінам трэба дапамагаць.

- Што вы думаеце пра расейскую пагрозу - пра яе цяпер шмат кажуць амерыканскія палітыкі - наколькі яна рэальная?

- На мой погляд, у ЗША сёння шмат істэрыі з нагоды Расеі, трэба больш спакойна да яе ставіцца. У адрозненне ад Савецкага Саюза, Расея сёння не з'яўляецца такой страшнай пагрозай - прынамсі, для самой Амерыкі.

Цяпер шмат кажуць пра надыход новай эры канкурэнцыі вялікіх дзяржаў, перш за ўсё, маючы на ўвазе ЗША, Кітай і Расею, але Расея ні ў якое параўнанне не ідзе з Кітаем. Кітай - гэта таксама імперыя, у яго ёсць праблемы з ідэнтычнасцю, але ён вельмі моцны эканамічна, у адрозненне ад Расеі, якая, як я думаю, распадзецца максімум праз 30 гадоў.

Дадам, што ўсё вышэйсказанае - гэта мае асабістыя погляды, якія могуць не падзяляць у Нацыянальным універсітэце абароны ЗША.