29 сакавiка 2024, Пятніца, 11:42
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Персанальны Чарнобыль

13
Персанальны Чарнобыль
ІРЫНА ХАЛІП

Стужкі сацыяльных сетак чытаюцца сёння, як кнігі Алексіевіч.

Але тры гады таму, у трыццацігадовую гадавіну катастрофы, на «Чарнобыльскі шлях» прыйшлі нешматлікія: менш за тысячу чалавек. Зрэшты, што трыццаць гадоў, што дваццаць чатыры, што трыццаць тры - адна і тая ж сітуацыя.

У мінулым стагоддзі ўсё было па-іншаму. «Чарнобыльскі шлях-1996» у дзесяцігадовую гадавіну катастрофы дагэтуль памятаюць усе, хто ў той час быў у свядомым узросце. 50-тысячнае шэсце, і не на Бангалоры, а на праспекце Скарыны, і не страшныя былі гэтаму шэсцю міліцэйскія кардоны і спецназаўскія дубінкі. Менавіта пасля яго ў Беларусі з'явіліся першыя палітвязні, першыя палітэмігранты і першая праваабарончая арганізацыя «Вясна-96». Потым на «Чарнобыльскі шлях» яшчэ некалькі разоў выходзілі дзясяткамі тысяч. Здаецца, апошнім разам ён быў шматлікім у 2001 годзе, у пятнаццатую гадавіну. І ўсё. Мінулае стагоддзе, нафталін. Ды што там стагоддзе - тысячагоддзе мінулае. Навошта сціраць радыёактыўны пыл з тых даўніх падзей, навошта трывожыць сонны навекі рэактар - мір і без таго скаланаюць катастрофы, войны, тэракты. А ўжо ў беларусаў і пагатоў свае ўласныя праблемы, і галоўная з іх - проста выжыць. Тут ужо, здавалася б, не да ўспамінаў і ўжо тым больш - не да цікавасці да той даўняй трагедыі.

І раптам на экраны выходзіць «Чарнобыль» - замежны серыял на чужой мове, з акторамі, якія і саму назву, магчыма, доўга не маглі вывучыць. І гэты серыял быццам выбівае корак, які дзесяцігоддзямі закаркоўвае нашу памяць. Справа не ў тым, што яго глядзяць і абмяркоўваюць ўсе. Галоўнае - усе пачалі ўспамінаць уласны Чарнобыль і расказваць гісторыі жанру «выбух на АЭС і мая сям'я». І выявілася, што Чарнобыль - як Другая сусветная вайна: ён закрануў кожную беларускую сям'ю. Удачлівых, якіх бы ён не крануў, выяўляецца, не існуе ў прыродзе. Разумееце, вось няма такога падвіду «беларус без Чарнобыля». Як бы ні стараліся лукашэнкаўскія селекцыянеры - не вывелі.

Стужкі сацыяльных сетак сёння чытаюцца, як кнігі Алексіевіч. Калі карыстальнік у тыя гады яшчэ не нарадзіўся або быў малы - цытуе апавяданні бацькоў. У адных быў знаёмы фізік, які патэлефанаваў і запатрабаваў бегчы ў аптэку набываць аскаруцін, і стала страшна, бо гэты званок з аскаруцінам папярэджваў: здарылася нешта вельмі страшнае. У іншых былі бабулі і дзядулі ў Хойніках і Брагіне. У трэцяй апынулася мама з сувязямі, якая прымудрылася адправіць дачку на ўсё лета ў лагер на Чорнае мора, і лагер гэты быў запоўнены кіеўскімі дзецьмі, але ніводнага беларускага дзіцяці, акрамя дачкі актыўнай мамы, там не было. Чацвёртыя бегалі крос пад радыеактыўным дажджом, пятыя маршыравалі на першамайскай дэманстрацыі са сцягамі і плакатамі. Бацькоў шостых адпраўлялі ў палаючы Чарнобыль, і яны радаваліся, што не ў Афганістан. Сёмыя беглі, куды давядзецца, далей ад Чарнобыля. Восьмыя, дзясятыя, сотыя... Чарнобыль - гэта для ўсіх і назаўжды, выстарчыць кожнаму.

Дзіўна, вядома, што беларусы пачалі ўспамінаць свой Чарнобыль толькі пасля серыяла. Зрэшты, вялікая сіла мастацтва заўсёды загадкавая. Як жа выдатна, што гэты серыял выйшаў. І як страшна, што ён выйшаў. Таму што для аўтараў і для замежных гледачоў - гэта хірургічна дакладнае прайграванне гісторыі. А для нас - гэта фільм пра сённяшні дзень і пра наша жыццё. Мы, у адрозненне ад стваральнікаў серыяла і гледачоў, так і жывем там, па той бок экрана. У той жа хлусні, на тым жа ўзроўні маўчання пра наступствы катастрофы, з такой жа бяздарнай уладай, якую ніхто не выбіраў. Чалавечае жыццё не каштуе і шэлега, як трыццаць гадоў таму. Ліквідатараў, якія выжылі, пазбаўляюць ільгот, бо не думалі, што яны будуць жыць. Іх проста не бралі ў разлік пры планаванні дзяржаўнага бюджэту. Цяпер яны такія ж, як усе, без прывілеяў. Таму што не было ніякага Чарнобыля, пара забыцца. Тым больш, што замест яго сённяшняя бездар узнімае пасярод Еўропы новую станцыю, губляючы рэактары.

І ўсё ж добра, што беларусы ўспомнілі - кожны пра свой уласны чарнобыльскі досвед. Гэта значыць, што дзяржаўная праграма маўчання аб наступствах саступіла жывой чалавечай памяці. І ёсць шанец, што мы зможам спыніць будаўніцтва новай АЭС і наогул змяніць усё. Але для гэтага трэба выйсці з экрана. Таму што пакуль мы проста другарадныя персанажы страшнага, амаль дакументальнага кіно.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Напісаць каментар 13

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках