29 сакавiка 2024, Пятніца, 0:44
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Лукпан Ахмядзьяраў: У Казахстане ўпершыню пачаліся агульнанацыянальныя пратэсты

7
Лукпан Ахмядзьяраў: У Казахстане ўпершыню пачаліся агульнанацыянальныя пратэсты
Фота: AFP

Паводле звестак незалежнага назірання, Такаеў саступіў на прэзідэнцкіх выбарах.

Падчас інаўгурацыі новага прэзідэнта Казахстана Касым-Жомарта Такаева на масавай акцыі ў Алматы былі затрыманыя 250 чалавек. Пратэстныя акцыі ў краіне не сціхаюць з 9 чэрвеня, дня прэзідэнцкіх выбараў.

Што адбываецца ў Казахстане і як могуць у далейшым развівацца падзеі? Аб сітуацыі ў краіне Charter97.org распавёў галоўны рэдактар Казахстана выдання «Уральскі тыдзень» Лукпан Ахмядзьяраў:

- У краіне цяпер адбываецца працэс перадачы ўлады ўмоўна «новаму» прэзідэнту – Такаеву.

Але галоўнае - гэта тое, што адбывалася да выбараў і падчас галасавання. Велізарная колькасць людзей у Казахстане ўпершыню стала ўцягвацца ў выбарчы працэс: мноства актыўных людзей сталі назіральнікамі на ўчастках. І тыя пратаколы з выбарчых участкаў, якія яны ўзялі пасля падліку галасоў, утрымліваюць аб'ектыўныя лічбы. І гэтыя аб'ектыўныя лічбы сведчаць: Такаеў саступіў на выбарах прэзідэнта.

Але ўлада ўпарта хоча сказіць сітуацыю: яна пачала гуляць яшчэ ў дзень выбараў, калі заявіла ўвечары 9 чэрвеня, што Такаеў набраў 70% галасоў. Таму вялікая колькасць людзей, уцягнутых ў працэс выбараў, выходзіць на вулічныя пратэсты.

Ва ўлады цяпер дзве мэты: неяк разагнаць гэтыя пратэсты і не даць распаўсюдзіцца інфармацыі. Таму ў краіне з 9 чэрвеня блакуюцца асноўныя сацыяльныя сеткі: «Фэйсбук», якім карыстаецца найбольш палітызаваная частка насельніцтва, Instagram, дзе распаўсюджваюцца фота і відэа, і мэсэнджары Telegram і WhatsApp.

- Якая геаграфія пратэстаў?

- Спачатку шматлікія пратэсты прайшлі ў Астане, якая цяпер называецца Нур-Султанам, у горадзе Алматы і ў Шымкенце. Учора выступы пачаліся і ў больш дробных гарадах. Напрыклад, ва Уральску людзі пачалі выходзіць на вуліцы, было пазначанае месца збору, але туды прыехала паліцыя і пачала прэвентыўна затрымліваць усіх запар.

У тым ліку былі затрыманыя чацвёра журналістаў рэдакцыі «Уральской недели», нас даставілі ў пастарунак, дзе спрабавалі забраць карты памяці фотаапаратаў і тэлекамер. Але нам удалося іх схаваць і выставіць інфармацыю аб пратэстах на наш сайт.

ФОТА: РАУЛЬ УПОРАЎ/«УРАЛЬСКАЯ НЕДЕЛЯ»

- Вы сказалі, што паводле аб'ектыўных звестак Такаеў на выбарах саступіў. Ён саступіў нейкаму з кандыдатаў ці проста адбыўся байкот?

- У нас, гэтак жа як і ў Беларусі, да гэтага года ўсе выбары былі безальтэрнатыўнымі. У вас Лукашэнка 25 гадоў выкарыстоўвае розныя маніпуляцыі, каб падаўжаць свае паўнамоцтвы, а ў нас 30 гадоў Назарбаеў быў галоўным кандыдатам на ўсіх прэзідэнцкіх «выбарах». Звычайна ў якасці «альтэрнатывы» вылучаліся нейкія блазны. А цяпер упершыню замест Назарбаева ў выбарах удзельнічаў ягоны стаўленік Такаеў.

Гэтым разам улада здзейсніла памылку: яны пастараліся надаць гэтым выбарам максімальную бачнасць «дэмакратычных» і «канкурэнтных». У нас у апазіцыйным полі ёсць такі палітык Аміржан Касанаў. Яму прапанавалі стаць такім альтэрнатыўным кандыдатам. Акрамя таго, у выбарах удзельнічалі яшчэ пяць кандыдатаў, але гэта проста масоўка.

Акрамя таго, у нас у выбарчых бюлетэнях няма графы «супраць усіх», яе прыбралі гадоў 10 таму назад. Таму многія пачалі агітаваць і галасаваць за Касанава – па-першае, таму што ён з апазіцыйнага поля, па-другое, таму што тыя, хто быў «супраць усіх», разглядалі яго як гэтую саму графу. Многія галасавалі не столькі за Касанава, колькі супраць Такаева.

Напрыклад, у нас ва Уральску мы сабралі 102 пратаколы з выбарчых участкаў (усяго ў горадзе – 124 участкі). Калі мы зверылі звесткі пратаколаў, атрымалася, што за Касанава прагаласавала 49,9% выбаршчыкаў, а за Такаева – 41,4%. Пры гэтым прыход ва Уральску склаў блізу 37%, у той час як улада ў асобе Цэнтрвыбаркама заяўляе аб 95%-м прыходзе, дзе нібыта 70% прагаласавалі за Такаева і толькі 15% - за Касанава.

Назіральнікі ад АБСЕ ва Уральску распавялі мне адну цікавую рэч. У ноч з 9 на 10 чэрвеня бюлетэні з участковых камісій адправілі не ў тэрытарыяльныя выбарчыя камісіі, а на вакзалы або ў офіс дзяржаўнай пошты – каб адразу адправіць іх у Астану. Гэта значыць, што ў тэрытарыяльных камісій не было звестак, каб публікаваць пратаколы: колькі прагаласавала па горадзе ці па вобласці. А Цэнтрвыбарм у Астане проста не мог фізічна за ноч палічыць такую колькасць бюлетэняў, каб раніцай 10 чэрвеня заявіць пра перамогу такаева з 70%.

- Наколькі моцныя пратэстныя настроі цяпер у краіне?

- Да гэтага ў Казахстане не было настолькі маштабных пратэстаў. У нас эпізадычна ўзнікалі лакальныя акцыі праз мясцовыя праблемы: выступы нафтавікоў у Жанаазэне ў 2011 годзе або страйк шахцёраў у Карагандзе ў 2017-м.

А цяпер упершыню пачаўся агульнанацыянальны пратэстны рух. І ён пачаўся праз тое, што людзі ўпершыню былі настолькі масава ўцягнутыя ў выбарчы працэс.

Да гэтага людзі ў асноўным ігнаравалі выбары. Таму што была «сакральная» фігура Назарбаева, які выбудоўваў парадак дня. Людзі не хадзілі на выбары, бо разумелі іх безальтэрнатыўнасць. А тут у людзей упершыню з'явілася надзея, што нешта атрымаецца змяніць.

Калі я кажу пра вялікую ўцягнутасць людзей у працэс, я маю на ўвазе дзве групы: тых, хто вызначыў стаць назіральнікамі, і тых (іх было нават больш), хто заклікаў актыўна байкатаваць выбары, прычым байкот падаваўся як форма палітычнай актыўнасці.

І тыя, хто заклікаў байкатаваць выбары, і пачалі гэтую хвалю пратэстаў, выйшаўшы 9 чэрвеня на вуліцы ў Алматы і Астане.

- Акрамя байкоту, якія матывы ў пратэстоўцаў?

- Асноўная прычына, праз якую людзі выйшлі на вуліцы: яны ўбачылі, што ідзе каласальны падман, ідзе крадзеж і прысваенне ўлады.

Яшчэ адна важная прычына: за 30 гадоў людзі рэальна стаміліся ад Назарбаева і ягонай вертыкалі ўлады. Увесь гэты час вертыкаль транслявала зверху ўніз з'явы, якія не ўспрымаліся насельніцтвам: карупцыю, чынашанаванне, правадырства і да таго падобнае.

А ў рэальным жыцці, знізу, назапашваліся праблемы: вялікая закрэдытаванасць насельніцтва і абсалютная беспакаранасць банкаў, якая пагаршалася яшчэ і тым, што з нацыянальнага пенсійнага фонду ўлада забірала грошы для правядзення сваіх іміджавых праектаў – «Экспа», Універсіяда і да таго падобнае. І ў людзей назапасілася велізарная раздражненне.

У рэгіёнах пры гэтым скарачаліся працоўныя месцы, падала пакупніцкая здольнасць насельніцтва. У дадатак да гэтага незадоўга да выбараў пачаў значна падаць курс нацыянальнай валюты - тэнге. З 8 чэрвеня абменнікі спынілі прадаваць даляры і еўра. Усё гэта замест прывяло да таго, што людзі ўпершыню пачалі абурацца адкрыта.

- Да чаго могуць прывесці пратэсты?

- Альбо гэта будзе нейкая жудасная эскалацыя з боку ўладаў, якая прывядзе да гвалтоўных дзеянняў.

Альбо гэта будзе развівацца паступова, але з негатыўнымі наступствамі для ўлады. Таму што 9 чэрвеня ўлада абсалютна відавочна згуляла ў вачах насельніцтва.

І цяпер у мысленні абывацеля знікла ўяўленне пра тое, што мае месца нейкая легітымізацыя ўлады: людзі зразумелі, што галасы скрадзеныя і ніякай легітымнасці няма.

Сітуацыя будзе развівацца да таго, што калі да канца лета або на восень будуць прызначаныя парламенцкія выбары, яшчэ больш людзей захоча актыўна ўдзельнічаць у працэсе – назіраць, фіксаваць і пратэставаць.

Выбары ў парламент, дарэчы, для актыўнай часткі насельніцтва больш цікавыя, чым прэзідэнцкія, бо людзі разумеюць, што праз парламент можна прыбраць такія непапулярныя законы, як асаблівы статус Назарбаева, як змены ў закон аб прэзідэнце. Таму што вялікі закон абвяшчае аб тым, што прэзідэнтам можа стаць чалавек пасля пяці гадоў дзяржслужбы, вылучаны палітычнымі партыямі і старэйшы за 45 гадоў – гэта значыць, утрымлівае масу абмежаванняў.

- Якія яшчэ фактары могуць паўплываць на поспех пратэстаў у Казахстане?

- У нас, як і ў Беларусі, на поспех пратэстных выступаў паказвае ўплыў Расеі. Мы, таксама як і вы, знаходзімся ў шчыльным інфармацыйным полі Крамля. Да нас дагэтуль вяшчаюць расейскія тэлеканалы, дзейнічае расейская прапаганда.

Акрамя таго, за два тыдні да выбараў у памежных раёнах Расеі і Казахстана назіралася актыўнасць вайскоўцаў: казахстанскія вайскоўцы большай часткай былі перадыслакаваныя на тэрыторыю РФ, а з боку Расеі ў Казахстан уехала пэўная колькасць вайскоўцаў, якія размясціліся на нашай тэрыторыі.

- Гэта значыць, вайскоўцы РФ парушылі дзяржмяжу Казахстана?

- Так. І Міністэрства абароны Казахстана афіцыйна пацвердзіла гэтую інфармацыю. Але яны сказалі, што гэта робіцца ў сувязі з тым, што з 8 да 14 чэрвеня будуць праводзіцца супольныя вайсковыя вучэнні.

Але людзі ўпэўненыя ў тым, што гэта рабілася на выпадак нейкага форс-мажора для ўладаў.

Напісаць каментар 7

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках