Эканаміст: Прыкметаў дэфолту становіцца ўсё больш

Луканоміка знаходзіцца на мяжы.

У апошні час беларускія эканамічныя навіны запар нагадваюць выпіскі з пазыковай кнігі.

Так, з пачатку года пазыкі беларусаў перад банкамі выраслі амаль на $ 1 мільярд і складаюць цяпер $ 6,5 млрд.

Беларускія прамысловыя прадпрыемствы таксама загразлі ў пазыках. Іх пратэрмінаваная запазычанасць у крэдытах і пазыках на 1 кастрычніка вырасла з пачатку года на 19,3% і склала 1,6845 мільярда рублёў.

Што ж тычыцца сумарных пазык прадпрыемстваў, то гэты паказнік ужо перавысіў увесь ВУП Беларусі.

Да чаго ўсё гэта можа прывесці? На пытанні Charter97.org адказвае эканаміст Леанід Злотнікаў.

– Пазыкі прадпрыемстваў перавысілі ВУП – наколькі гэта важны сімптом? Што гэта можа казаць пра сітуацыю ў эканоміцы?

– З аднаго толькі супастаўлення памераў сумарнай пазыкі прадпрыемстваў і ВУП краіны высноваў зрабіць нельга. Таму што гэта нармальна для бізнэсу – пазычыць, а потым арганізаваць вытворчасць, нешта зарабіць, мець нейкі прыбытак і пазыку вяртаць.

Але ў нашай сітуацыі гаворка ідзе пра крыху іншае. Рэч у тым, што ёсць гаспадарчая дзейнасць прадпрыемства і ёсць фінансавая дзейнасць прадпрыемства. Дык вось, пазыкі – гэта фінансавая дзейнасць прадпрыемства. Гэта значыць, можна пазычыць вялікі капітал і потым яго зарабіць і акупіць.

Але гаспадарчая дзейнасць прадпрыемства можа быць і такой, што на такіх пазыках можна і прагарэць. Гэта значыць, што можна працаваць сабе ў страту і, галоўнае, прадаўжаць працаваць сабе ў страту.

Цяпер давай паглядзім, як гэта выглядае ў нашай беларускай практыцы. Калі ўзяць статыстыку за мінулы год, то мы бачым, што прадпрыемствы атрымалі нейкі прыбытак, і гэты прыбытак ад рэалізацыі складае недзе 6–8%. Далёка не ва ўсіх прадпрыемстваў, вядома, быў прыбытак, але калі ўзяць у цэлым у краіне, то нейкі прыбытак ёсць.

Але іншая рэч у тым, што прадпрыемствы пры гэтым назбіралі пазыкі – і гэтых 8% прыбытку ім не хапае, таму што ў сукупнасці вярнуць трэба больш, чым складае гэты прыбытак. Гэта значыць, прыбытак склаў ад выручкі 6–8%, а сёлета прадпрыемствы вымушаныя вярнуць 27% – і гэта ўжо вельмі дрэнна.

Гэта значыць, нашы прадпрыемствы гаспадарылі дрэнна, не змаглі выплаціць не толькі крэдыторскую запазычанасць, але і запазычанасць у крэдытах, гэта значыць тыя пазыкі, якія яны бралі на падтрымку капіталу або на «мадэрнізацыю».

Велізарныя пазыкі былі зробленыя ў перыяд рэіндустрыялізацыі ў 2010–2015 гадах. Гэтыя сукупныя пазыкі якраз больш за ўсё і ціснуць на прадпрыемствы і забіраюць у іх зваротныя сродкі – таму прадпрыемствы не могуць іх вярнуць у прынцыпе.

Калі, напрыклад, летась вярнулі нейкую колькасць гэтых пазык, то сёлета іх трэба вяртаць яшчэ на 12% больш, чым летась. Што цікава, гэтыя сукупныя пазыкі растуць хвалямі: калі ўзяць доўгі перыяд, то мы ўбачым, што яны нарастаюць паступова.

Калі, напрыклад, у 2007 годзе яны прыкладна былі роўныя ВУП, то ў крызісныя перыяды – гэта быў 2015 год, а таксама мінулы і гэты год, яны становяцца большымі, чым ВУП. Калі ў 2012–2014 гадах гэтыя пазыкі былі роўныя ВУП, то цяпер яны складаюць 134% ад ВУП. І вось так хвалямі, пачынаючы з канца 2014 года, яны і нарасталі: у пачатку 2017 года яны былі роўныя 124 мільярдаў рублёў, потым трошачкі знізіліся – і цяпер зноў выраслі да 134 мільярдаў рублёў.

Мы бачым, што сітуацыя сапраўды пагаршаецца і што прадпрыемствы не ў стане гэтыя пазыкі вярнуць. Каб неяк гэта зрабіць, прадпрыемствы вымушаныя і сваю зваротку праядаць. У нас у краіне блізу 55% – гэта нізкарэнтабельныя прадпрыемствы, іх рэнтабельнасць – да 5%, і яны сапраўды праядаюць сваю зваротку, каб хоць неяк аддаваць пазыкі.

Такім чынам, сітуацыя з пазыкамі прадпрыемстваў пагаршаецца. І сёлета яна стала горшай – і значна горшай. Пазыкі выраслі ў параўнанні з мінулым годам, і на перспектыву праглядаецца іх павелічэнне.

– Каментуючы сітуацыю з пазыкамі ў беларускай эканоміцы, некаторыя спецыялісты ўжываюць тэрмін «пераддэфолтны стан». Ці згодныя Вы з такім вызначэннем?

– Вядома. Немагчымасць вярнуць пазыкі – гэта і ёсць пераддэфолтны стан. Гэта самы галоўны паказнік блізкага дэфолту: пазыкі сталі занадта вялікімі.

Другі паказнік – гэта дынаміка росту эканомікі і дынаміка росту прыбыткаў насельніцтва. Яна вельмі простая і ясная: калі мы возьмем ВУП, то бачым, што ён расце вельмі павольна, у гэтым годзе нават 2% не будзе, і рост эканомікі запавольваецца ўжо даўно.

Калі мы возьмем апошнія гады, з канца 2014-га, то рэальны рост ВУП, гэта значыць вычышчаны ад інфляцыі – гэта ўсяго 3-4%. А за гэты час кошты выраслі адсоткаў на 20 – можа быць, нават і больш.

Што гэта азначае? Што прадукту, які трэба размеркаваць паміж спажыўцамі, крытычна мала. Аб'ёмы вырабленага прадукту вельмі маленькія, а намінальны заробак за папярэдні год вырас на 6-7%. А калі ўзяць з 2016 года, то ён вырас дзесьці на 15–16%. І вось мы атрымліваем другі паказнік пераддэфолтнага стану эканомікі: мы ямо ўсё больш і больш, а эканоміка стварае ўсё менш і менш. Вось і ўсё. Прыкметаў дэфолту становіцца ўсё больш.

Уявіце гаспадара, які зарабляе 500 даляраў, а праядае 700 даляраў на месяц – з кожным годам ён усё больш залазіць у пазыкі і становіцца ўсё больш неплацежаздольным. Тое самае робіцца ў Беларусі з усёй эканомікай у цэлым.

– Як могуць развівацца падзеі ў найбліжэйшы час і чым гэта ўсё можа скончыцца?

– Давайце возьмем у якасці прыкладу мінулы і гэты год.

Першае: прадпрыемствы не могуць вярнуць пазыкі. У свой час была «індустрыялізацыя», маецца на ўвазе пяцігодка 2010–2015, калі даволі шмат сродкаў уклалі ў машынабудаванне. І вось – пазыкі былі зробленыя, а цяпер што атрымліваецца? А атрымліваецца тое, што ўжо гадамі гэтыя прадпрыемствы не могуць вярнуць тыя крэдыты, якія бралі за мяжой або ўнутры краіны ў банках.

Возьмем цэментную прамысловасць: летась дзяржава проста ім пазыкі прыкладна на мільярд даляраў. Што на самай справе значыць гэтае «проста»? Часткова перанесла на 2035–2045 год вяртанне гэтых пазык, часткова нешта спісала. Вось так мільярд даляраў і «спісалі». А за чый кошт спісалі? За кошт казны, за кошт банкаў, за кошт бюджэту – гэта значыць за кошт нас усіх спісалі. Гэта значыць, ім даравалі, а мы за гэта адплачваемся. Таму рабілі такія рэчы, скажам.

Другое: паступова нарастае дрэнная запазычанасць. Увогуле, банкам нядаўна змянілі прынцыпы фармавання статыстыкі ў дрэнных пазыках. І цяпер у «дрэнную статыстыку» трапляюць толькі тыя пазыкі прадпрыемстваў, якія ўжо не абслугоўваюцца, то-бок якія папросту перасталі вяртаць. Але нават пры такім падыходзе не атрымліваецца схаваць, што «дрэнныя» пазыкі павялічваюцца. Цяпер яны складаюць 5,2% ад агульнага аб'ёму банкаўскага капіталу, і гэты працэс будзе нарастаць. Увогуле прынята меркаваць, што памежна дапушчальны адсотак назапашвання «дрэнных» пазык – гэта 10%. Але я мяркую, што гэты паказнік не ўсё адлюстроўвае.

Сітуацыя ідзе да дэфолту. Гэта і будзе дэфолт – калі ўжо не толькі ўнутры краіны банкі сваё не атрымаюць, але і ўрад не зможа вярнуць свае пазыкі.

Мы цяпер знаходзімся на мяжы, і калі Расея ўсё ж такі выпатрабуе – а Расея гэтага патрабуе – вярнуць пазыкі за БелАЭС, то колькасць крытычных пазык накрые нас проста хваляй.

Калі РФ будзе настойліва патрабаваць вярнуць пазыкі за АЭС, то ў Беларусі ўжо, я думаю, не хопіць рэсурсаў. І вяртаць давядзецца і гэтую пазыку, і розныя замежныя крэдыты. Акрамя таго, урад яшчэ адказвае за дзяржаўныя прадпрыемствы, якія таксама закрэдытаваныя.

Калі ў самога ўрада 16 з нечым мільярдаў пазык, то разам з прадпрыемствамі, за якія яно паручыліся і якія таксама за мяжой грошы бралі – гэта ўжо больш за 23 мільярдаў даляраў. А гэта ўсё суправаджаецца ростам спажывання, які апярэджвае рост стварэння прадукту ў краіне, то-бок рост ВУП. Вось гэта і ёсць асноўныя тэндэнцыі эканомікі, у якой мы праядаем больш, чым ствараем. А калі сюды дадаць вяртанне пазык у расейскіх крэдытах, то фініш адзін – і гэта дэфолт.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]