«Нельга будаваць дом на чалавечых костках»

У Берасці падчас будаўніцтва выявілі пахаванні вязняў габрэйскага гета.

У цэнтры беларускага горада Берасця ўжо два месяцы не спыняюцца работы эксгумацыі целаў ахвяр часоў Другой сусветнай вайны. Масавае пахаванне вязняў габрэйскага гета выявілі на месцы будаўніцтва жылога квартала - паводле папярэдніх звестак, больш за тысячу чалавек. Гарадскія ўлады пастанавілі перапахаваць усе астанкі на гарадскіх могілках, піша «Настоящее время».

У студзені на рагу вуліцы Куйбышава і праспекта Машэрава пры капанні катлавана выявілі фрагменты астанкаў больш як 600 чалавек. Будаўнічыя работы прыпынілі і выклікалі супрацоўнікаў спецыяльна створанага пошукавага батальёна Міністэрства абароны.

Маёр Павел Галецкі служыць у гэтым батальёне ўжо 16 гадоў, але ўпершыню ў сваёй практыцы сутыкнуўся з настолькі буйным пахаваннем цывільных асоб. Ён кажа, што здабываць з зямлі парэшткі мірных жыхароў псіхалагічна значна складаней, чым астанкі салдат.

Галецкі кажа, што адчувае пачуццё прыкрасці і горычы, асабліва калі бачыць астанкі дзяцей і жанчын. «Горкі боль. Я бачу не з чутак, я бачу гісторыю наяве», - кажа Галецкі.

Маёр упэўнены, што нельга будаваць дом або дарогу на чалавечых костках: «Апошні чалавек, няхай тут ахвяры вайны, павінен быць перапахаваны. Вайна дагэтуль не скончылася».

З 17 студзеня будаўнічыя работы на гэтым месцы спынілі. Удзельнікі Сусветнага габрэйскага кангрэса заклікалі спыніць іх наогул. Аднак мясцовыя чыноўнікі ўважаюць гэтае патрабаванне за не зусім правамернае. Ала Кондак, старшая інспектар аддзела культуры Берасцейскага гарвыканкама, сцвярджае, што месца пахавання не трапляе пад забудову, а парэшткі ахвяр вайны можна перанесці на могілкі - гэта шматгадовая гарадская практыка ў такіх сітуацыях, мяркуе берасцейская чыноўніца.

Побач з катлаванам, дзе цяпер працуе пошукавы батальён, стаіць дзевяціпавярховая савецкая «панэлька». У 1944 годзе побач з гэтым месцам, фактычна проста пад вокнамі дома, былі аселыя ямы, распавядае пенсіянер Уладзімір Губенка. Яшчэ школьнікамі яны з сябрам прыходзілі сюды. Фатаграфій гэтага месца не захавалася, але ў канцы 90-х Уладзімір Мікалаевіч па памяці намаляваў тое, што ён назаўжды запомніў у 12-гадовым узросце.

«Там проста перад вокнамі былі ямы, аселыя ямы. Гэта былі магілы расстраляных габрэяў. А той пляц, які цяпер быў знойдзены, знаходзіўся з процілеглага боку за плотам, зарослы, і ніякіх асаблівых прыкмет не было бачна», - успамінае Уладзімір Губенка.

Кіраўніца габрэйскай грамады «Брыск» Рэгіна Сіманенка намагае на тым, што дакладны адрас выяўленага ў студзені пахавання быў вядомы жыхарам і ўладам горада цягам многіх гадоў. Яна здзіўленая, што зямлю ў гэтым раёне гарадскія ўлады аддалі пад забудову.

«Я не думаю, што гэта было вялікай нечаканасцю для жыхароў горада. У 1999 годзе я чытала пра гэта месца ў газеце: бацька паказаў мне газету са свайго архіва, і ў ёй пры апісанні гэтага месца выкарыстоўвалі слова «могілкі». Чаму гэта не ўлічвалася, я не разумею», - кажа Рэгіна Сіманенка.

Згодна з габрэйскай традыцыяй, раскопванне магіл строга забароненае. Таму Рэгіна перакананая, што найбольш дарэчным варыянтам было б не перапахаванне, а ўстаноўка памятнага знака на месцы ўжо існай магілы. Цяпер прадстаўнікі абшчыны дамагаюцца ўстаноўкі такога знака на месцы, дзе былі знойдзеныя парэшткі забітых.

«У Вугоршчыне помнік ахвярам Галакоста знаходзіцца за 300 метрах ад парламента. Але гэта не ўплывае на іх працу, там усё добра ідзе і нікому помнік не перашкаджае. Трэба ўжо па-іншаму неяк глядзець на гэтыя рэчы. Не трэба гэтага саромецца, не трэба гэтага баяцца, не трэба з гэтага рабіць нейкую таямніцу», - мяркуе Рэгіна Сіманенка.

Пакуль прадстаўнікам габрэйскіх суполак Берасця ўдалося дамовіцца з уладамі аб тым, што пры перапахаванні зямля з магілы ў цэнтры горада будзе перанесеная разам са знойдзенымі парэшткамі, як таго патрабуюць традыцыі іудаізму.