Андрэй Кліменка: Крым для Расеі – валізка без ручкі

У Азоўскім моры разгортваецца флатылія Вайсковага марскога флоту Расеі.

Сітуацыя ў Азоўскім моры выклікае ўсё больш турбот. Пра правакацыі Расеі і імавернасць вайны на моры галоўнай рэдактарцы сайта Charter97.org Наталлі Радзінай распавёў экспэрт у пытаннях Крыма, кіраўнік партала BlackSeaNews, старшыня назіральнай рады фонду «Майдан замежных спраў» Андрэй Кліменка.

- Андрэй, сітуацыя ў Азоўскім моры сёння вельмі напружаная. Як вы ацэньваеце пагрозы, якія ўзніклі?

- На сённяшні дзень мы бачым другі этап дзеянняў Расеі для блакады ўкраінскіх партоў у Азоўскім моры - у Марыупалі і Бярдзянску. Чаму я кажу другі?

Першы этап пачаўся з геаметрыі Керчанскага моста, гэта значыць калі стаў зразумелы праект, калі стала зразумелая вышыня праектаванага Керчанскага моста і стала зразумела, што прыкладна палова з тых марскіх суднаў, якія хадзілі ў Марыупаль і Бярдзянск, параметрамі не пройдуць. Сёння бесперапынна агучваюцца вялікія лічбы тых страт, якія ўжо панеслі ўкраінскія парты ў сувязі з гэтым і мецьме яшчэ. Гэтыя страты, як нядаўна агучыў міністр інфраструктуры Украіны Уладзімір Амелян, складаюць паўмільярда грыўняў і будуць яшчэ большымі. Каб чытачам было зразумела: рэч у тым, што парты, партовыя аператары, стывідорныя кампаніі цяпер вымушаныя пераарыентаваць грузаплыні на судны меншага памеру. Адпаведна, кошт марскіх перавозак становіцца даражэйшы.

Акрамя таго, з 30 красавіка памежная служба РФ, якая ў Расеі з'яўляецца структурай ФСБ, пачала праверку ўсіх суднаў, якія знаходзяцца ў Керчанскай затоцы і плывуць у парты Марыупаля і Бярдзянска. Яны аргументавалі гэта тэрарыстычнай пагрозай для Керчанскага моста. Мелася на ўвазе, што гэтыя судны могуць, напрыклад, перавозіць якую-небудзь выбухоўку і, праходзячы Керчанскі мост, падарвацца.

Гэтыя праверкі выглядаюць наступным чынам: на борт высаджваецца група дагляду, увесь экіпаж збіраецца ў кают-кампаніі, у іх правяраюць дакументы, з імі размаўляюць, асабліва, калі трапляюцца ўкраінцы. Адразу падкрэслю, гэта не ўкраінскія судны. Судны пад украінскім сцягам і судны, якія знаходзяцца ў дзяржаўнай уласнасці Украіны, не ходзяць Керчанскай затокай ужо вельмі даўно, фактычна з моманту акупацыі Крыма. Але ўкраінскіх маракоў вельмі шмат, у самых розных марскіх кампаніях, якія працуюць на розных суднах, пад рознымі сцягамі. І калі ў складзе экіпажа сустракаюцца грамадзяне Украіны, то іх асабліва дапытваюць на прадмет, ці не былі яны ўдзельнікамі баявых дзеянняў на Данбасе.

І вось з 17 траўня пачаўся наступны этап такой блакады. Ён палягае ў тым, што расейскія марскія памежнікі пачалі спыняць і даглядаць тыя ж самыя судны, якія ідуць у Марыупаль і Бярдзянск або з Марыупаля і Бярдзянска ўжо непасрэдна ў Азоўскім моры. Раён гэтых затрыманняў усё больш набліжаецца непасрэдна да партоў Бярдзянска і Марыупаля. Мы фіксавалі, што гэта адлегласць 8-10 кіламетраў ад украінскай берагавой лініі і ад гэтых партоў.

Пры гэтым назіраецца такая тэндэнцыя: калі ў Керчанскай затоцы час працы гэтых груп нагляду складае прыкладна 1,5-2 гадзіны, то тут мы фіксавалі факты, калі судны затрымліваюцца да 10 гадзін.

- Значыць, расейцы фактычна паралізуюць дастаўку грузаў у Бярдзянск і Марыупаль?

- Фактычна, але гэта называецца словам «жахаць». Таму што нейкаму суднаўладальніка спадабаецца, што судна спыняецца, што ідуць допыты, ідуць праверкі судовых дакументаў.

- Стрэс для людзей.

- Стрэс для людзей, так. То бок, гэта накіравана на тое, каб суднаўладальнікі, суднавыя аператары адмаўляліся выконваць рэйсы ва ўкраінскія парты. У адпаведнасці з колішняй, 1970-х гадоў, рэзалюцыяй Генеральнай асамблеі ААН і ў адпаведнасці з украінскім Законам аб абароне, блакада партоў расцэньваецца як акт агрэсіі.

Наступны момант. 21-23 траўня Расея выдала прыбярэжныя папярэджанні. Гэта папярэджаннямі мараплаўцам аб тым, што нельга заходзіць у канкрэтны раён якога-небудзь мора. У гэтым выпадку быў абраны раён, які знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад Бярдзянска, трохі паўднёвей. Гэта акваторыя плошчай блізу 2 000 квадратных кіламетраў і матыў быў такі, што быццам бы там будуць праводзіцца вучэнні Расеі з баявымі стрэламі. Напраўду, ніякіх вучэнняў не праводзілася і больш таго, у гэтыя дні там было зафіксавана толькі праходжанне двух расейскіх памежных катэраў, лёгкіх, накшталт рыбацкіх, лодак на 5-6 чалавек. Гэта таксама акт псіхалагічнага ціску.

Цяпер страта марскога экспарту – гэта велізарны крызіс у эканоміцы нашай дзяржавы. Марскія перавозкі і іх абарона – гэта пытанне абароны нацыянальнай бяспекі. Дзяржава, гетман, узброеныя сілы, спецслужбы павінны займацца гэтым найперш.

Нарэшце, усё гэта адбываецца на фоне разгортвання ў Азоўскім моры (акрамя памежных караблёў і катэраў Расейскай Федэрацыі) флатыліі Вайсковага марскога флоту Расеі. Створаная яна за кошт перакідання туды караблёў Каспійскай флатыліі Вайсковага марскога флоту РФ. Паводле нашых ацэнак, там да 15 вайсковых караблёў. З іх 6 – гэта артылерыйскія катэры з невялікім уляганнем, але з досыць магутнай артылерыяй - 76-міліметровай гарматай, не лічачы кулямётаў. Яшчэ 7 малых дэсантных караблёў. Артылерыйскія катэры – гэта праект «Чмель», малыя дэсантныя караблі – праект «Сарна». Яны могуць браць на борт, напрыклад, адзін танк і 30 дэсантнікаў. Натуральна, што ўсе гэтыя караблі маюць малое ўляганне і ў стане хадзіць па азоўскаму мелкаводдзю на пясчаныя, нізкія, зручныя берагі Азоўскага ўзбярэжжа Украіны.

Нарэшце, 4-5 чэрвеня ў Азоўскае мора, таксама з Каспійскай флатыліі, былі перакінутыя 2 ракетныя карветы, абсталяваныя ракетамі «Калібр». Гэта тыя самыя карветы, якія з Каспійскага мора стралялі ракетамі «Калібр» па Сірыі.

- Што там робяць вайсковыя судны? Пуцін рыхтуецца да вайны на моры?

- Блакаваннем непасрэдна займаюцца памежныя катэры, а паралельна фармуецца такая вось Азоўская флатылія Вайсковага марскога флоту Расеі, як мы яе ўмоўна называем.

Мы не выключаем гэтага варыянту. Зыходзім, па-першае, з таго, што Пуцін да прэзідэнцкіх выбараў і Пуцін пасля іх (хоць выбарамі гэта назваць нельга) – розны чалавек. Чаму? Таму што ён ўжо не дзяржаўны чыноўнік, якога людзі выбіраюць для кіраўніцтва краінай, а цар. Акрамя таго, з нашых назіранняў за яго выступамі, у яго ёсць пэўная эйфарыя. Па-першае, на сённяшні дзень ён тактычна перамог у Сірыі. Па-другое, мы бачым як тэмай будаўніцтва «Паўночнага струменю-2» Пуціну ўдалося раскалоць Еўрапейскі Звяз, прычым супраць гэтага газаправода выступае меншая частка краін ЕЗ: Польшча, краіны Балтыі, ну і Брытанія. Акрамя таго, гэтым жа праектам ён унёс раскол паміж ЕЗ і ЗША, якія выступаюць супраць «Паўночнага струменю».

Мы бачым, што як толькі пачала прасоўвацца сітуацыя з «Паўночным струменем», а дакладней пасля таго, як Мэркель з'ездзіла ў Сочы да Пуціна, да яго тут жа панёсся прэм'ер-міністр Балгарыі і радасна паведаміў, што другая галінка «Турэцкага струменю» будзе праходзіць праз Балгарыю.

І нарэшце, пасля анэксіі Крыма прэзідэнт РФ знаходзіўся ў пэўнай міжнароднай ізаляцыі, але цяпер мы бачым, што на наступны дзень пасля таго, як крывавы дыктатар Асад злятаў у Сочы на лецішча да Пуціна, туды прыехала Мэркель і, як я ўжо сказаў, прэм'ер-міністр Балгарыі. А потым спадар Пуцін даў чосу французскаму прэзідэнту на Санкт-Пецярбуржскім эканамічным форуме, яхідна пасмейваючыся: «Давайце мы вас абаронім. Бяспека? Звяртайцеся да нас – забяспечым».

Эйфарыя, накладзеная на гэты фон, кажа аб тым, што пры пэўных умовах нельга выключаць вайсковых сцэнароў. Нарэшце, мы ўжо звыклі за апошнія 10 гадоў, што буйныя, сусветнага значэння, спартыўныя спаборніцтвы на тэрыторыі Расеі заўсёды суправаджаюцца вайсковымі дзеяннямі. Таму што агрэсія ў Грузіі 08.08.08 пачалася ў дзень адкрыцця Пекінскай алімпіяды. Аперацыя для захопу Крыма пачалася ў дзень закрыцця Сочынскай зімовай алімпіяды. Нейкай сур'ёзнай блакады Чэмпіянату свету ў футболе ў Расеі, нягледзячы на ўсе вядомыя працэсы, не адбылося. Гэта таксама, у пэўным сэнсе, перамога пуцінскага рэжыму.

На сённяшні дзень у Азоўскім моры ва Украіне няма Вайскова-марскіх сіл, ёсць толькі берагавая ахова, гэта значыць памежныя катэры. Улічвайце таксама страты ўкраінскіх ВМС падчас акупацыі Крыму. Улічвайце, што Балгарыя яшчэ ў 2015 годзе блакавала стварэнне сталай вайскова-марской групы NАТО ў Чарнаморскім рэгіёне. Акрамя таго, Пуцін пасля нядоўгага перыяду канфлікту з Турцыяй праз збіты ў 2015 годзе расейскі штурмавік, цяпер наладзіў нармальныя стасункі з Эрдаганам. Гэта значыць сёння Азоўскае мора (і нават фактычна Чорнае мора) ператварылася ў расейскае возера.

У расейцаў там пераважная вайсковая перавага, фактычна яны могуць рабіць, што хочуць. Адзінае, у 2014 і ў 2015 гадах, у актыўны перыяд расейскай агрэсіі, галоўным стрымлівальным чыннікам была амаль сталая прысутнасць у Чорным моры вайсковых караблёў нечарнаморскіх краін NАТО: пераважна з ЗША, але былі і брытанцы, і французы, і італійцы, і гішпанцы. Пераважна былі ракетныя караблі – ракетныя крэйсеры, ракетныя эсмінцы, якія маюць вельмі вялікія баявыя магчымасцямі: сістэма «Іджыс», крылатыя ракеты «Тамагаўк» ды іншыя.

Напраўду я перакананы ў тым, што падзеі, напрыклад, 2 траўня 2014 года ў Адэсе, калі была страляніна на вуліцах, сутыкненні майданаўцаў з прарасейскімі структурамі, - гэта быў відавочны casus belli (ваенны інцыдэнт, падстава для абвяшчэння вайны – заўв. Charter97.org). За гэтым магла рушыць аперацыя, бо тыя хлопцы крычалі: «Пуцін, дапамажы!» Аперацыя ў Адэсе або ў Адэскай вобласці магла прыйсці з Прыднястроўя, дзе ёсць расейскі кантынгент, але гэта не адбылося ў значнай меры таму, што ў Чорным моры знаходзіліся два караблі NАТО.

Таму вайна не скончылася, і жаданне спадара Пуціна падпарадкаваць сабе Украіну нікуды не дзелася. Яно проста цяпер будзе набываць нейкія новыя сцэнары.

Вось цяпер. Здаецца, лета, мора, адпачынкі?

Чарнаморскі флот у поўным складзе выконвае вучэбна-баявыя задачы ў адзінай задуме супольнага тактычнага вучэння, у якім бяруць удзел 4 армія ВПС і СПА і агульнавайсковае аб'яднанне Паўднёвай Вайсковай Акругі на агульнавайсковых палігонах, размешчаных у раёнах чарнаморскага ўзбярэжжа Абхазіі, Крыма і Кубані. Умоўныя цэлі, якія абазначаюць крылатыя ракеты, былі знішчаныя узбраеннем карвета «Вышні Валачок».

У адпаведнасці з пастановай камандзіра войскамі ПВА генерал-палкоўніка Дворнікава камандаванне агульнавайсковага аб'яднання праводзіць двухбаковыя тактычныя вучэнні на розных адцінках чарнаморскага ўзбярэжжа ад Тамані да палігона Нагвалоў у Абхазіі і ў Крыме ў перыяд з 1 да 15 жніўня. Агулам, у іх бяруць удзел больш за 2,5 тысячы вайскоўцаў і задзейнічана блізу 600 адзінак вайсковай тэхнікі.

- А што цяпер адбываецца ў Крыме? Супраць вас жа там распачатая крымінальная справа?

- Маёй крымінальнай справе ўжо больш за тры гады. Яна было распачатая ў сакавіку 2015 года ў дачыненні да мяне і маіх калег. Мяне ўключылі ў афіцыйныя спісы «тэрарыстаў». Справа вось у чым, у Крымінальным кодэксе Расеі ёсць артыкулы, якія належаць да экстрэмісцкіх і тэрарыстычных. Артыкул, паводле якога ў дачыненні да мяне была заведзеная крымінальная справа, называецца «замах на тэрытарыяльную цэласнасць Расейскай Федэрацыі з выкарыстаннем СМІ». Гэта 5 гадоў турмы. Паводле гэтага артыкула былі асуджаныя мой стары сябра і калега Мікалай Семяна, Ільмі Умераў і яшчэ шэраг людзей. Паколькі гэтыя артыкулы тэрарыстычныя, то ў іх ёсць афіцыйны спіс «тэрарыстаў» і ён мае на ўвазе кантроль за ўсімі аперацыямі (пошта, тэлеграф, тэлефон, продаж маёмасці, банкаўскія аперацыі, натарыяльныя дзеянні на тэрыторыі Расеі). Усіх крымчукоў яны з 18 сакавіка 2014 года запісалі ў грамадзян Расеі, незалежна ад таго, ці яны атрымалі пашпарты. Такая сітуацыя сёння з Алегам Сянцовым, з Аляксандрам Кольчанкам, якія таксама знаходзяцца ў гэтых спісах. І Рэфат Чубараў, кіраўнік Меджліса, таксама. У нас прыстойная кампанія.

Агулам, сітуацыя ў Крыме развіваецца зусім лагічна. Навошта Пуціну Крым? Гэта вайсковая база. Мы пра гэта казалі даўно, але тады нас мала хто чуў, усе казалі пра новую «вітрыну» Расеі, і як пасля Сочы гэта будзе рай для турыстаў - сямізоркавыя гатэлі, атамныя ўстаноўкі для прэснай вады і іншыя цуды. Але цяпер ужо ўвесь свет, у тым ліку не без нашага актыўнага ўдзелу, зразумеў, што гэта вайсковая цэль, гэта вайсковая база, гэта пагроза на сённяшні дзень усёй Еўропе.

Ракеты «Калібр» могуць страляць з Севастопаля да Лондана ўключна і да Гішпаніі ўключна, накрываючы ўсю Паўночную Афрыку. Стаўце цыркуль, як гаворыцца, і праводзіце радыус – вы зразумееце, што гэта такое. А на вайсковай базе не павінна быць ніякай дэмакратыі – там павінен быць камендант і каменданцкая гадзіна. Я крыху ўтрырую, але гэта мадэль. Там не павінна быць ніякага супраціву, ніякіх пікетаў, ніякіх мітынгаў, ніякіх вялікіх ці маленькіх арганізацый.

А ўжо калі там знаходзіцца блізу 300 тысяч, цэлы народ, крымскія татары, то гэта ні ў якія вароты і ў канцэпцыю вайсковай базы не лезе. Таму ідзе выцісканне актыўных людзей, у тым ліку малога і сярэдняга бізнэсу, які яшчэ ва Украіне звык без усялякіх заявак выходзіць на мітынгі, пікеты, ставіць палаткі, пратэставаць. Усяго гэта не трэба, усё гэта зачышчаецца.

«Разышліся падчас Украіны, наеліся, звыклі да гэтай анархічнай дэмакратыі, але нічога, мы навядзем парадак». Таму будуць працягвацца пасадкі і крымскіх татараў, і не крымскіх татараў. Гэта акцыі застрашвання, безумоўна, якія стымулююць ад'езд з Крыма. І паралельна ідзе працэс замяшчэння насельніцтва. За чатыры гады акупацыі, толькі са звестак афіцыйнай расейскай статыстыкі, больш за 170 тысяч чалавек прыехалі з рэгіёнаў Расеі на сталае жыхарства ў Крым, але напраўду - у чатыры разы больш.

Чаму? Таму што яшчэ тысячы і тысячы пракурораў, работнікаў Следчага камітэта і ФСБ Расеі, дзяржаўных чыноўнікаў, якія перасылаюцца там працаваць на гарадскім і раённым узроўнях. Яны далёка не ўсе пазбаўляюцца ад сваёй расейскай прапіскі. Гэта значыць, прыязджаюць, купляюць або арандуюць жыллё. Напрыклад, людзі, якія жывуць у Крыме, цяпер кажуць, што нават у Сімферопалі, крымскай сталіцы, ніколі не было, каб у малодшых класах даслоўны індэкс быў «к» і «л».

Мы ацэньваем, што дзесьці да 600 тысяч расейцаў заехалі ў Крым, ідзе замяшчэнне насельніцтва. Пры тым, што Крым разам з Севастопалем – гэта 2,4 млн. Гэта вельмі істотна. Нават паводле афіцыйных звестак, напрыклад, насельніцтва Севастопаля вырасла за кошт гэтай міграцыі з рэгіёнаў Расеі на 17,3% за чатыры гады.

- Гэта сур'ёзна ўскладніць жыццё выспы пасля вяртання Крыма Украіне?

- Вядома. Хоць мы з гумарам ўспрымаем. Добра, што гэтыя таварышы Крымскі мост пабудавалі - прасцей будзе ўцякаць. Таму што, вядома, гэтыя людзі, у асноўным, будуць неадкладна з'язджаць. Хоць мы дапускаем і такія варыянты. Напрыклад, расейскія пенсіянеры з рэгіёнаў Далёкага Усходу або Крайняй Поўначы прыехалі, каб дажыць апошнія гады жыцця ў добрым клімаце ля мора і купілі жыллё. Еўрапейскія праваабаронцы, вядома, у свой час будуць нам распавядаць, што трэба іх пашкадаваць і гэтак далей. Хоць усе ўгоды аб жыллі на акупаванай тэрыторыі Украіна яшчэ ў красавіку 2014 года абвясціла нікчэмнымі, гэта значаць, несапраўднымі.

- Калі і як, на вашую думку, адбудзецца вызваленне Крыма?

- Вядома, мы разумеем, што ваяваць, у сэнсе баявых дзеянняў, за Крым ніхто не будзе. Я маю на ўвазе тыя краіны, якія тэарэтычна маглі б, а іх не так шмат. Мы калісьці аналізавалі, і я цяпер пераконваюся ў правільнасці гэтага аналізу, якія краіны пасля заканчэння халоднай вайны не заражаныя пацыфізмам. Гэта Вялікабрытанія, Польшча, нашы балтыйскія сябры.

- А якая пазіцыя ў ісламскіх дзяржаў?

- Яны ўсе не прызнаюць анэксію Крыма. І не будуць прызнаваць, асабліва на фоне рэпрэсій, якія вядуцца ў дачыненні да крымска-татарскага народу. І нават Эрдаган, які раптам пяшчотна памірыўся з Расеяй і будуе «Турэцкі струмень». Тым не менш, анэксію Крыма яны не прызнаюць, яны крытыкуюць Пуціна за рэпрэсіі ў дачыненні да крымскіх татараў.

Але агулам, мы, безумоўна, разумеем, што адной з неабходных, але недастатковых умоў для вяртання Крыма з'яўляецца змена ўлады ў Расеі. Але тут гадаць вельмі складана, хоць мы разумеем, што, як правіла, у Расеі, у рэінкарнацыі СССР, змена ўлады рэдка бывае добраахвотнай. Уладароў альбо забівалі, альбо зрыналі ў выніку дзяржаўных пераваротаў або рэвалюцый. І таму цяжка казаць, што Расея ў гэтым яе стане, у тым ліку ідэалагічнай апрацоўкі насельніцтва, зменіцца ў бок дэмакратыі. Не, гэта бег па коле, мы бачым з гісторыі, што нічога там не адбудзецца.

Адзіны шлях, які мы бачым, – гэта трымаць санкцыі супраць Расеі, абцяжарваць гэтыя санкцыі. Крым і цяпер «валізка без ручкі», якую несці цяжка, а кінуць шкада. Ён павінен станавіцца ўсё цяжэйшым і цяжэйшым для эканомікі Расеі. З маіх адчуванняў, у мінулым эканаміста, – Крым сёння каштуе Расеі да 1% ВУП на год, а гэта вельмі шмат. Але, з іншага боку, мы бачым, што нафта зноў вырасла, і пакуль нафта будзе трымацца хоць бы на адзнацы 80, як цяпер, паверце, у Пуціна будзе рэсурс нарошчваць узбраенне, рабіць новыя ракеты, палохаць Захад і гэтак далей. Таму, на жаль, гэта ўсё яшчэ доўгая гісторыя.

- Але ўсё магчыма?

- Вядома! Безумоўна! Мне гэта цяпер больш за ўсё нагадвае мадэль Паўночнага Кіпра. Ёсць адзін Кіпр, які сябра Еўрапейскага Звязу, і ёсць Паўночны Кіпр, які цалкам залежыць ад Турцыі, аж да таго, што вада пастаўляецца праз трубаправод. Гэта занішчаная, закінутая, неразвітая тэрыторыя. Вядома, хацелася б, каб гэта было не так доўга.

- 40 гадоў у Пуціна дакладна няма. Дзякуй за інтэрв'ю.