ВВС: Што стаіць за «справай медыкаў» у Беларусі?

Чаму буйны карупцыйны скандал успыхнуў менавіта цяпер.

У Беларусі ідзе беспрэцэдэнтная маштабамі антыкарупцыйная кампанія: за год колькасць адкрытых крымінальных спраў павялічылася амаль удвая. Апошні месяц у краіне - практычна ні дня без арыштаў. Чаму менавіта цяпер і ці эфектыўная гэтая барацьба?

Сярод затрыманых апошнім часам пераважаюць кіраўнікі і спецыялісты міністэрства аховы здароўя, гаворыцца ў артыкуле ВВС.

Падначаленыя раптам выяўляюць, што на працоўным месцы не з'явіўся галоўны лекар Менскай абласной лякарні, а абавязкі галоўнага лекара сталічнай 9 клінікі, дзе месціцца вядомы не толькі ў Беларусі навукова-практычны цэнтр (НПЦ) трансплантацыі органаў і тканак, раптам выконвае знакаміты хірург-трансплантолаг.

Мясцовая прэса, ахрысціла тое, што адбываецца "справай лекараў", паведамляе яшчэ і аб затрыманні намесніка кіраўніка міністэрства аховы здароўя Ігара Ласіцкага, кіраўніка рэспубліканскага НПЦ траўматалогіі і артапедыі Аляксандра Бялецкага, а таксама звязанага з пастаўкамі лекаў бізнэсоўца - брата блізкага да Лукашэнкі беларускага мільянера Сяргея Шакуціна.

Сілавыя ўстановы цягам некалькіх дзён не каментавалі гэтыя паведамленні, але да вечара 11 ліпеня ўсе пацвердзілі, дадаўшы да спісу затрыманых яшчэ шэраг звязаных з аховай здароўя чыноўнікаў і галоўных лекараў сталічных клінік.

Затрыманняў такога маштабу ў адной прафесійнай сферы яшчэ не здаралася ў гісторыі суверэннай Беларусі.

Што афіцыйна вядома

Кіраўнік беларускага КДБ Валерый Вакульчык паведаміў 25 чэрвеня, што падпарадкаванае яму ведамства выявіла маштабную карупцыйную схему ў сферы аховы здароўя.

Кіраўнік КДБ назваў некалькі прозвішчаў і ўразіў абывацеляў сумамі несумленных узбагачэнняў: у тайніку дырэктара "Белмедтэхнікі", напрыклад, выяўлена больш за 620 тысяч даляраў.

Паводле заявы КДБ ад 12 ліпеня, узяты пад варту або пад падпіскай аб нявыездзе ўжо 37 службовых асоб, усяго ў "справе лекараў" цяпер больш за 60 фігурантаў.

Кіраўнікі структур, звязаных з аховай здароўя, як вынікае з інфармацыі КДБ, давалі, і атрымлівалі хабары за паспяховую дзяржрэгістрацыю лекаў, пастаўкі і рамонт медабсталявання, а таксама - за своечасовую аплату закупак.

Рука давальнага

Сярод хабарадавальнікаў у асноўным бізнэсоўцы і вытворцы тавару (прадукту) на прадпрыемствах у тым ліку з дзяржаўнай формай уласнасці.

Усе яны (выключаючы выпадкі свядомага махлярства, аб якіх у сувязі са "справай лекараў" піша мясцовая прэса, але якія пакуль афіцыйна не каментуюцца) былі зацікаўленыя ў продажы менавіта сваёй прадукцыі і разліку за гэтую прадукцыю без затрымак.

Хто, за што, як і колькі плаціў у "справе лекараў", стане вядома не раней, чым праз некалькі месяцаў, калі справа дойдзе да суда.

Аб вымушанасці хабараў і хабару за спрыяльны разгляд пытанняў аналітыкі ў Менску кажуць цяпер на прыкладзе справы Аляксандра Кныровіча - суд над вядомым у Беларусі бізнэсоўцам скончыўся 4 ліпеня.

Сузаснавальніка і дырэктара кампаніі "СарматТэрма-Інжынірынг" прысудзілі да шасці гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ўзмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасці і забаронай займаць кіроўныя пасады цягам пяці гадоў. Кныровіч быў прызнаны вінаватым ва ўхіленні ад выплаты падаткаў, дачы хабару, у тым ліку паўторна, у вялікай суме. (Вялікая сума ў Беларусі адметная: у якасці хабараў у судзе фігуравалі сумы 5 тысяч беларускіх рублёў (даляр цяпер у Беларусі роўны 1,98 бел.руб.), адну тысячу, 10 тысяч рублёў і бутэлька каньяку).

З абвінавачваннем аб падатковых парушэннях экспэрты не спрачаюцца - падаткі трэба плаціць. Але аб тым, чаму з дапамогай хабараў бізнэсоўцам (а разам з Кныровічам былі арыштаваныя яшчэ чацвёра супрацоўнікаў "СарматТэрма-Інжынірынгу") даводзілася "прасоўваць" сваю патрэбную ЖКГ і прадпрыемствам энергетыкі прадукцыю (тэрмаізаляваны трубы) меркаванні фактычна сышліся.

Пры гэтым былыя чыноўнікі, за хабары якім пакараны Кныровіч, атрымалі больш мяккія тэрміны, чым бізнэсовец.

"Сістэма выбудаваная так, што Кныровічу трэба было альбо зачыніцца, альбо даваць хабары. На жаль, неплацяжы з боку дзяржструктур перавышаюць ўсялякія разумныя межы - прычым шмат-шмат гадоў. І гэтую праблему ніхто не разглядае", - адзначае Віктар Маргелаў, сустаршыня Рэспубліканскай канфедэрацыі прадпрымальніцтва.

"У Беларусі хабары за дзяржаўныя замовы - не эпізод, а сама сістэма функцыянавання нашай дзяржавы, у аснове якой ляжаць непразрыстасць і штучныя абмежаванні (ліцэнзаванне, квоты, надуманыя патрабаванні і г. д.) усёй дзейнай сістэмы дзяржзакупак", - падкрэслівае бізнэсовец, заснавальнік партала TUT.by Юрый Зісер.

"Літасці не будзе нікому"

Афіцыйна ў Беларусі выбудаваная сістэма для супрацьдзеяння карупцыі, дзе задзейнічаныя не толькі сілавікі.

У цяпер патрапіла "пад раздачу" міністэрстве аховы здароўя, напрыклад, рэгулярна засядаюць і ведамасная камісія закупак, і камісія процідзеяння карупцыі.

Фігурант яшчэ аднаго гучнага затрымання - памочнік прэзідэнта, інспектар Гарадзенскай вобласці Сяргей Раўнейка - быў правераны кампетэнтнымі органамі пры назначэнні на адказныя пасады. (Памочнікам Лукашэнкі Раўнейка прапрацаваў год, да гэтага займаў пасаду ў камітэце дзяржкантролю).

Але ў чэрвені КДБ узяў высокага чыноўніка з довадамі злачынства пры атрыманні хабару сумай 200 тысяч даляраў ЗША.

"Гэта ўжо нахабнік вышэйшай ступені!"- ацаніў затрыманага экс-памочніка Лукашэнка. І папярэдзіў: "Даравання не будзе нікому. Асабліва тым, хто носіць цяжкія пагоны. Асабліва той, хто мой памочнік. Тыя, хто побач, тыя адкажуць больш, чым хто-небудзь".

"Лукашэнка шмат абяцаў і гаварыў, але не так часта выконваў тое, што абяцаў", - заўважае палітолаг Андрэй Паротнікаў, кіраўнік аналітычнага цэнтра Belarus Security Blog.

Магчымасць незаконнага ўзбагачэння - адзін са спосабаў захавання лаяльнасці чыноўнікаў, упэўнены Паротнікаў.

"Чыноўнікі шануюць свае магчымасці і па ідэі павінны зрабіць усё для таго, каб утрымацца на сваёй пазіцыі. Яны разумеюць, з улікам шчыльнасці кантролю за імі з боку спецслужбаў, што калі не ўся, то значная частка іх супрацьпраўнай дзейнасці не застаецца ў таямніцы. І пры кожнай праяве нелаяльнасці альбо пры палітычнай патрэбе, як гэта цяпер адбываецца ў справе міністэрства аховы здароўя, на абсалютна законных падставах дастаецца тэчка з кампраматам, распачынаецца крымінальная справа і чыноўнік ідзе ў турму", - кажа ён.

"Уся гэтая плойма чыноўнікаў, якая звонка шчоўкае абцасамі, - гэта прыслуга, чый дабрабыт, кар'ера і іншае цалкам і цалкам залежаць ад настрою правадыра", - заяўляе апазіцыйны палітык Анатоль Лябедзька.

Чаму менавіта цяпер?

За студзень-травень мінулага года ў Беларусі зафіксавана 584 карупцыйныя злачынствы, за пяць месяцаў гэтага – 1 107, паведамляе Генпракуратура.

Сілавыя ведамствы ў Беларусі апошні месяц як быццам спаборнічаюць у выкрыцці.

За службовыя злачынствы затрыманыя чыноўнікі сталічнага менгарвыканкама (з 2016 года завялі 30 крымінальных спраў), Дзяржстандарту, кіраўнікі-вытворцы, начальнікі ў рэгіёнах.

Вал гэтых выкрыццяў, асабліва ў адчувальнай для насельніцтва сістэме аховы здароўя, закліканы забяспечыць формулу "дрэнныя чыноўнікі - справядлівы Лукашэнка", адзначаюць экспэрты.

"Гэта праява крызісу ўсёй сістэмы, - упэўнены палітык Анатоль Лябедзька. - У эканоміцы, сапраўды, вельмі дрэнна. І тэму крызісу спрабуюць перабіць гучнай барацьбой з карупцыяй. Але Лукашэнка ва ўладзе 24 гады. І людзі разумеюць, што гэтыя дрэнныя баяры - гэта людзі, якіх выгадаваў Аляксандр Рыгоравіч, ягоныя вучні. Ягонае асяроддзе, частка яго. Між тым нічога іншага, акрамя выпрбаванага калісьці для прыходу да ўлады канька змагара з карупцыяй, Лукашэнка прапанаваць не можа".

Злачынства і пакаранне

Беларускі правадыр даўно і публічна прапанаваў карупцыянерам і бізнэсоўцам, якія праштрафіліся, схему адкуплення грахоў: заплаціў выяўленую шкоду ў шматразовай суме - вольны.

"У дачыненні да эканамічных злачынстваў гэта напраўду працуе, - кажа аналітык Андрэй Паротнікаў. - Ёсць такое меркаванне, што гэта спосаб папаўнення бюджэту".

Колькасць звязаных з карупцыяй адкрытых крымінальных спраў за год падвоілася

Беларускі бюджэт перажывае няпростыя часы. Два месяцы запар зніжаюцца золатавалютныя рэзервы, выплаты замежнай і ўнутранай валютнай запазычанасці застаюцца на высокім узроўні (у чэрвені, напрыклад, неабходна было выплаціць 424 млн. даляраў).

"У сітуацыі вострага фінансавага голаду для ўлады ёсць магчымасць развязаць фінансавыя праблемы і за кошт "ашчыпвання" штрафнікоў. Я пацвярджаю як чалавек, які быў у "амерыканцы" (СІЗА КДБ), што кожны трэці сядзелец - бізнэсовец. І кожнаму прапануюць выкупіць сваю свабоду. І закрыць кадравыя дзіркі. Адкупіўшыхся потым адпраўляюць у штрафбаты - у рэгіёны, куды складана падабраць кваліфікаваныя кадры", - распавядае палітык Анатоль Лябедзька.

Памілаваныя Лукашэнкам і адпраўленыя падымаць адсталыя гаспадаркі экс-чыноўнікі, аднак, надоўга ў месцах "адкуплення грахоў" не затрымліваюцца.

Фігурант адной з гучных у мінулым карупцыйных спраў намеснік генпракурора Аляксандр Архіпаў, асуджаны Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда на шэсць гадоў пазбаўлення волі без права абскарджання прысуду, праз паўтара года быў памілаваны Лукашэнкам і адпраўлены кіраваць калгасам. Кіраваў крыху больш за два гады, звольніўся.

Калгасы і прадпрыемствы, якімі кіравалі іншыя памілаваныя Лукашэнкам чыноўнікі, паспяховымі, на жаль, не сталі.