Непразрыстая сістэма

Пераважная частка сталых беларусаў атрымлівае амаль аднолькавую працоўную пенсію.

Сістэма пенсійнага забеспячэння ў нашай краіне непразрыстая: праз надзвычайнай складаныя разлікі грамадзяне не могуць самі вылічыць суму будучых выплат ім. У дадатак яна мае ў аснове «ўраўняльны характар» – вялікая частка сталых беларусаў атрымлівае амаль аднолькавую працоўную пенсію, піша «Экономическая газета».

Прынцып разліку пенсій у нас такі, што высокія заробкі, атрыманыя, пакуль чалавек працуе, практычна не ўплываюць на суму выплат, якія належаць яму пасля заканчэння актыўнай працоўнай дзейнасці. Таму дэклараванне работнікамі высокіх даходаў, зыходзячы з адлічэнняў у ФСАН, не мае сэнсу.

Разлік сумы працоўнай пенсіі з прычыну ўзросту ў залежнасці ад індывідуальнага каэфіцыента заробку (ІКЗ) паказвае:

1) для вылічэння пенсіі ўлічваецца не фактычны заробак работніка, а заробак, які карэктуецца праз сістэму паніжальных каэфіцыентаў, што істотна менш, чым калі б пенсія вызначалася ў вызначанай заканадаўствам суме (55% ад фактычнага заробку);

2) пры вылічэнні пенсіі за аснову прымаецца заробак, які не перасягае 5-разовай сумы сярэднямесячнага заробку ў краіне;

3) пры высокім узроўні заробку (напрыклад, пры ІКЗ-5) сума пенсіі такога чалавека суадносіцца з сумай выплат пенсіянеру, які меў ІКЗ-1, як 1,6 да 1,0;

4) падвышэнне фактычнага заробку звыш 120% сярэдняга заробку работнікаў у краіне абумоўлівае павелічэнне суму пенсіі на 5,5% з сумы павелічэння, г.зн. пры росце сярэдняга заробку на 1 тысячу BYN сума пенсіі павялічваецца на 55 BYN.

Праз адсутнасць прамой залежнасці сумы пенсіі ад ўзроўню атрыманага заробку многія працоўныя (перш за ўсё ў недзяржаўным сектары) абыякавыя, якім чынам ім будзе выплачаны заробак – афіцыйна ці ў «мяшаным варыянце», г.зн. частка «ў канверце». У выніку працадаўца, выкарыстоўваючы змяшаны варыянт разліку з работнікам, ухіляецца ад выплаты адлічэнняў у пенсійны фонд. Фактычна, гаворка ідзе аб змове работніка з працадаўцам, які задавальняе інтарэсы старон, але не ўлічвае ні інтарэсы дзяржавы, ні, у канчатковым выніку, доўгатэрміновыя інтарэсы саміх работнікаў.

Сістэма пенсійнага забеспячэння павінна быць простая і зразумелая, каб працоўны чалавек з пачатку сваёй працоўнай дзейнасці быў упэўнены ў тым, што пры разліку сумы належнай яму пенсіі будуць улічаны ўсе заробленыя ім сродкі без якіх-небудзь абмежаванняў. Толькі ў такім выпадку ён будзе зацікаўлены паказаць свой рэальны даход.

Дзяржава прымае пэўныя захады для развязання назапашаных у сістэме пенсійнага забеспячэння праблем шляхам павелічэння пенсійнага ўзросту, таксама яна спрабуе давесці суму пенсій да 40% ад заробку і г. д. Аднак усе гэтыя дзеянні несістэмныя і з сённяшнім алгарытм разліку пенсіі не здымаюць назапашаныя праблемы.

Што рабіць?

Развязанне пытанняў – у стымуляванні зацікаўленасці людзей не толькі атрымліваць больш, але і ўсе свае заробленыя грошы паказваць як афіцыйна атрыманы даход. З тым, каб у перспектыве мець пенсію, наўпрост разлічаную з гэтага даходу. Прынцыпова, каб кожны грамадзянін ведаў, што, выплаціўшы з атрыманага заробку адпаведную суму адлічэнняў у ФСАН, ён пры разліку пенсіі без якіх-небудзь абмежаванняў (паніжальных каэфіцыентаў, усталяваных межаў і т. п.) атрымае, да прыкладу, 30 або 40% ад гэтай сумы.

Без сумневу, працэс гэты няпросты, але ён аб'ектыўна неабходны. І павінен ісці ад зацікаўленасці саміх людзей, а не праз сістэму абмежаванняў і пакаранняў тых, хто хавае свае даходы і не даплачвае у ФСАН.

Першым крокам на шляху ўзмацнення зацікаўленасці працоўных у дэклараванні свайго рэальнага заробку магло б стаць скасаванне нормы, у адпаведнасці з якой у разліку пенсіі не ўлічваецца сума заробку работнікаў звыш 5-разовай велічыні сярэдняга заробку ў краіне. Сур'ёзных сродкаў рэалізацыя гэтай прапановы не запатрабуе (няшмат людзей маюць заробак, які перавышае сярэдні ў 5 разоў), але гэта дазволіць заявіць аб тым, што сума пенсіі не абмяжоўваецца – чым больш зарабіў і заплаціў у ФСАН, тым больш атрымліваеш у выніку.

На наступным этапе мэтазгодна сысці ад выкарыстання пры разліку пенсіі паніжальных каэфіцыентаў да ўстанаўлення прамой залежнасці сумы пенсіі ад заробку работніка.

Пакрокавае ўзмацненне зацікаўленасці працоўнага насельніцтва ў легалізацыі даходаў у мэтах далейшага павелічэння свайго пенсійнага забеспячэння будзе спрыяць павелічэнню адлічэнняў у пенсійны фонд, скарачэння сродкаў бюджэту, якія накіроўваюцца на пакрыццё яго дэфіцыту. А ў выніку – умацаванне эканомікі і падвышэнню жыццёвага ўзроўню працоўных пасля выхаду на пенсію.

Прыклад разліку

Умоўныя зыходныя звесткі набліжаныя да рэальных, з улікам акругленняў для лепшага ўспрымання і разумення агульных падыходаў да вылічэння пенсій.

Такім чынам, сярэдні заробак работнікаў – 1 тысячы BYN (заўвага: намінальны налічаны сярэдні заробак работнікаў у красавіку 2018 года – 921 BYN); ІКЗ – 5,5 (заўвага: заробак звыш 500% сярэдняга заробку работнікаў у краіне пры разліку пенсіі не ўлічваецца. Да 500% улічваецца пры стажы работы 36 гадоў і больш у мужчын і 31 год і больш у жанчын. Пры адсутнасці такога стажу гранічная сума ўлічанага заработку да 400% сярэдняга заробку работнікаў у краіне).

Разлік заснаваны на нормах арт 23 і 56 Закона «Аб пенсійным забеспячэнні» (далей – Закон). ІКЗ пенсіянера вызначаецца шляхам суаднясення яго штомесячнага фактычнага заробку ва ўстаноўленым заканадаўствам перыядзе і сярэдняга заробку работнікаў у краіне ў тых жа месяцах i з'яўляецца сярэднім арыфметычным значэннем каэфіцыентаў заробку за кожны месяц ва ўстаноўленым перыядзе.