«Бі ўсіх савецкіх...»: як паўстаў горад Барысаў

Невядомыя старонкі гісторыі барысаўскага бунту.

У пачатку красавіка 1932 года ў Барысаве здарыліся хваляванні, якія ахапілі ўвесь горад. У рамках праекта «СССР: як гэта было на самой справе» «Салідарнасць» распавядае, як гэта было і што з гэтага выйшла.

У 1932 годзе ў Савецкім Саюзе пачаўся голад. Ён быў выкліканы масавай гвалтоўнай калектывізацыяй (і, як следства, падзеннем ураджайнасці) і сталым завышэннем нормаў здачы хлеба.

Паўстанні і бунты тады адбываліся ў многіх рэгіёнах СССР, і Беларусь не стала выключэннем. 6 красавіка бальшавіцкае начальства знізіла нормы на хлеб - да 500 грам у дзень для працоўных прадпрыемстваў (як пасля ў найлепшыя гады ў блакадным Ленінградзе). Работнікі дробных прадпрыемстваў, інваліды і дзеці наогул былі зняты з забеспячэння, і дзяржава не гарантавала ім ніякага пайка.

Самі апаратчыкі, якіх у Барысаве было блізу 250 чалавек, елі хвацка. З 1 да 20 сакавіка ў сталовых ЦРК (аналаг гарадскога савета) была выяўлена нястача: аднаго толькі хлеба недалічыліся дзве з паловай тоны.

З 7 красавіка каля лавак з хлебам у Барысаве пачалі збірацца незадаволеныя грамадзяне. Людзі адбіралі хлеб, мясцовая міліцыя і вайскоўцы не аказвалі супраціву і дэ-факта падтрымлівалі бунтаўнікоў. Некаторыя службовыя дапамагалі граміць хлебныя крамы. Адзін з мясцовых міліцыянтаў адмовіўся разганяць натоўп, матываваўшы тым, што «гэта не цукеркі, а хлеб - прадавайце больш і не будуць хапаць», а другі - тым, што ахоўнікі парадку «самі галодныя».

Сотні злых гараджан выйшлі на вуліцы. «Бі ўсіх савецкіх б****й», крычала натоўп.

Бальшавіцкае начальства разбеглася. Толькі да вечара 7 красавіка было скліканае бюро райкама, на якім пастанавілі «правесці тлумачальную працу з насельніцтвам».

«Тлумачальная праца» не дапамагла. Людзі збіраліся каля лавак 8 красавіка. Яны крычалі: «Абараняйце рабочых, ім не даюць хлеба, садзяць у турму».

Быў арыштаваны актыў бунтаўнікоў - паводле афіцыйных звестак, больш за 50 чалавек. Частку з іх пасля расстралялі, а частку адправілі ў лагеры.

Галодны бунт быў падтрыманы амаль усімі. 8 красавіка дзеці Барысава прайшлі па горадзе пад лозунгам: «Дайце хлеба і магчымасць вучыцца».

З рассакрэчаных данясенняў АДПУ:

«Работніца завода ім. Домбаля Касцюкова з нагоды скарачэння нормы хлебнага пайка казала: «Хутка людзей давядуць да разбою, крадуць нехаця, таму што няма чаго есці, з голаду не тое што красці, але хутка пачнуць адзін аднаго біць і рэзаць».

Сябра КП(б)Б, рабочы заводу ім. Домбаля Дзямідаў сказаў: «Гэта чорт ведае, што такое ўрад робіць, такія рэчы, як абмежаванне хлебнага пайка, могуць выклікаць усеагульную забастоўку сярод працоўных».

Камандзір аддзялення Макрыц наракаў: «Нам толькі кажуць, што ўжо развязалі хлебную праблему, а на самай справе хлеба няма. Рабочыя крычаць, што няма чаго есці, а мне з дому пішуць, што за 10 кілаграмаў хлеба плацяць 80 рублёў (сярэдні заробак у СССР на той момант - 102 рублі, - заўв. аўт.). Вось да чаго мы ідзём. Рабочы ў выпадку вайны ваяваць не пойдзе, таму што ён скажа - мне ўсё роўна, і так трэба будзе галоднаму працаваць».

Салдат Іваноў, з беднякоў, сказаў: «Калі рабочым не дадуць хлеба, то яны выступяць і супраць Савецкай улады, ды я і сам не быў бы лепшы ў гэтым выпадку».

Камандзір роты малодшых камандзіраў Барысенка, прыйшоўшы ў казарму, выступіў з прамовай: «Мы хутка здохнем з голаду і толькі затлумляем сваю галаву тым, што выконваем пяцігодку ў чатыры гады. Рабочыя ўжо б'юцца з міліцыяй за хлеб, нам хутка таксама не дадуць хлеба. Я сёння быў у знаёмага працоўнага, і ён сказаў, што, «калі будзе так працягвацца, мы адразу робім страйк, галоднаму працаваць нельга, хай што хочуць з намі робяць». Прысутныя іншыя камандзіры падтрымалі Барысенку».

Пачаліся чысткі ў мясцовым партыйным апараце. Начальства спрабавала тэрмінова забяспечыць крамы дастатковай колькасцю хлеба і вярнуць выдачу хлеба дзецям.

Актыўны супраціў мясцовых жыхароў спыніўся 10 красавіка. Хлеба ў крамах стала з лішкам, быў афіцыйны дазволены гандаль на рынку. Гэта быў адзін з нешматлікіх выпадкаў барацьбы мясцовых жыхароў супраць савецкай улады.