«Коммерсантъ»: Лукашэнка прамаўляў перад Пуціным неймаверныя рэчы

Дыктатар лаяўся, капрызіў, а потым стаміўся.

Напярэдадні падчас газавай спрэчкі ў Санкт-Пецярбургу напал апынуўся настолькі магутным, што да канца мерапрыемства беларускі дыктатар «цалкам перагарэў».

За гэтым відовішчам назіраў спецкар «Коммерсанта» Андрэй Калеснікаў.

Як гэта было - выбранае ў дэталях публікуе «Салідарнасць».

«Саміт Еўразійскага эканамічнага саюза (ЕАЭС) у Санкт-Пецярбургу пачаўся традыцыйнай цырымоніяй сустрэчы лідараў: Арменіі, Беларусі, Кыргызстана, Казахстана і Расеі. Уладзімір Пуцін як гаспадар саміту прымаў гасцей у Прэзідэнцкай бібліятэцы імя Барыса Ельцына.

Вось ён павітаўся з Лукашэнкам, і той нешта, не тое што вітаючыся, а ўтрымліваючы расейскага прэзідэнта за руку, нешта доўга тлумачыў яму. Сам Лукашэнка паводле ўсіх прыкмет быў у разгары.

Сустрэча з астатнімі, а дакладней, сустрэча астатніх прайшла без такіх узрушэнняў (перш за ўсё рукі).

Праз 40 хвілін члены Вышэйшага Еўразійскага эканамічнага савета сустрэліся ў актавай зале бібліятэкі. Увесь гэты час Пуцін, як потым высветлілася, расказваў ім пра свае ўражанні наконт працы «дваццаткі» ў Аргенціне. Відавочна, усім ім было не сумна, а Лукашэнка да таго ж зрабіў з гэтага аповеду парадаксальныя практычныя высновы, якімі пазней падзяліўся з калегамі.

Уступныя словы Пуціна былі нібы знарочыстымі, абцякальнымі і ўлічвалі, здавалася, інтарэсы ўсіх, хто не толькі знаходзіўся ў зале, але нават і тых, хто мог бы знаходзіцца, але на нейкія прычыны не знаходзіцца (Дональда Трампа, напрыклад).

Потым выступіў в. а. прэм'ера Арменіі Нікол Пашынян, якога ўсе слухалі, такое ўражанне, больш ці менш рассеяна, а Аляксандр Лукашэнка - проста з нейкай знарочыстай тугой у сваіх немаладых, усякае бачыўшых вачах.

...Пасля Пашыняна слова атрымаў Лукашэнка. Ён ведаў, вядома, што ідзе жывая трансляцыя ў прэс-цэнтр саміту, і, можна не сумнявацца, улічваў гэта, а значыць, застаецца толькі дзякаваць за падарунак, які ён зрабіў для ўсіх журналістаў.

Беларускі дыктатар папярэдзіў, што «завяршальны перыяд (чатыры гады існавання ЕАЭС) з'яўляецца неадназначным». З аднаго боку, ёсць мытны кодэкс ЕАЭС, Малдову надзялілі статусам назіральніка, падпісанае пагадненне аб супрацоўніцтве з Кітаем...на гэтым дасягненні ЕАЭС, на думку Лукашэнкі, мабыць, і вычарпаліся.

— Са шкадаваннем магу адзначыць,— заявіў ён,— што існуе шэраг важных пытанняў, якія дагэтуль застаюцца неразвязанымі. Я буду казаць пра гэта не з пункту гледжання стогнаў і енчання, а з пункту гледжання таго, што дамовіліся і не зрабілі! І з пункту гледжання таго, што наш саюз...на шчасце, я быў ля вытокаў стварэння саюза (тут у зале яшчэ знойдуцца людзі, якія выкарыстоўваюць падставу паспрачацца на гэты конт з прэзідэнтам Беларусі)... Наша аб'яднанне ўтварылася на аб'яднаных прынцыпах свабоды перамяшчэння працоўнай сілы, капіталу, паслуг, тавараў і гэтак далей...і самае галоўнае, пра што мы дамаўляліся,— тут усе суб'екты гаспадарання,— тут голас Лукашэнкі загучаў у поўную сілу, - і нашы людзі будуць мець роўныя правы!

Пра гэта, відавочна, і збіраўся нарэшце пагаварыць услых Лукашэнкі. І ці не пра гэта па-добраму ён папярэджваў Уладзіміра Пуціна, калі гадзіну таму вітаўся з ім пад сцягамі краін-членаў ЕАЭС?

Яму, магчыма, нарэшце надакучыла, што ўсе такога кшталту размовы вядуцца дзе-небудзь адзін на адзін, альбо ў больш ці менш пашыраным складзе за зачыненымі дзвярыма. Гэта стала для яго ўжо, магчыма, проста невыносным. А галоўнае - ён, такім чынам, не бачыў ніякіх перспектыў у гэтых шматгадзінных размовах аб адным і тым жа, перш за ўсё з Уладзімірам Пуціным. І цяпер ён вызначыў пагаварыць аб адным і тым жа з ім жа пры журналістах.

- Калі такіх роўных варункаў няма, няма і Саюза, - прадоўжыў Лукашэнка, і гэта прагучала без перабольшання як пагроза.

Наўрад ці яму варта было, зрэшты, размаўляць так з Уладзімірам Пуціным, калі ён і напраўду хацеў з ім пра што-небудзь дамовіцца цяпер.

Але выявілася, што гэта ўсяго толькі бяскрыўдны пачатак гісторыі.

- У пачатку 2018 года Расейская Федэрацыя ў якасці старшынюючага— прадоўжыў беларускі дыктатар, - прапанавала працу для ліквідацыі бар'ераў, выключэнняў і абмежаванняў, якія перашкаджаюць фармаванню агульнага рынку ЕАЭС!

У выніку працы над ліквідацыяй бар'ераў, паведаміў Лукашэнка, узніклі новыя, значна больш высокія, чым былі раней.

- Гэта стала практыкай! - усклікнуў ён, зноў відавочна звяртаючыся да прэзідэнта Расеі.- Узнікла зусім недапушчальная сітуацыя, якая парушае нашы дамоўленасці!.. У гэтай сувязі прапаную даць магчымасць нашай эканамічнай камісіі (ЕЭК) прымаць пастановы ў выпадку паўторнага ўвядзення якой-небудзь дзяржавай-удзельніцай абмежаванняў або падаўжэння ўжо дзейных абмежаванняў!

Напраўду Лукашэнка казаў цяпер неймаверныя рэчы. Ён прапаноўваў, прычым, мяркуючы з усяго, ва ўльтыматыўным парадку, зрабіць эканамічную камісію наднацыянальным органам, які атрымае права грэбаваць пазіцыяй кожнага прэзідэнта або дзяржавы. Трэба было давесці Лукашэнку, напэўна, да поўнага адчаю, каб ён пачаў гаварыць з калегамі на такой мове.

Зрэшты, ён да таго ж абмовіўся:

— На нашу думку, - дадаў ён— - рэалізацыя гэтай прапановы не закране нацыянальныя інтарэсы бакоў. Пры гэтым дазволіць выключыць пратэкцыянізм, які, у сваю чаргу, дазволіць выключыць дэзінтэграцыйныя працэсы.

Лукашэнка дакладна карыстаўся словамі, якія складаюць рыторыку ЕАЭС, укладваючы ў іх неабходны яму сэнс.

— Удзельнікі гэтага стала на вызначэнне пратэкцыянізму ў гандлі адрэагавалі, абазваўшы яго груба эканамічнымі войнамі,— Лукашэнка зноў, упэўнены, звяртаўся перш за ўсе да Уладзіміра Пуціна, які працаваў на «дваццатцы». - Дык навошта ў сябе ствараць?..

Але гэта быў толькі першы пункт. Цяпер Лукашэнка перайшоў да ідэі аб тым, што ўсе дзяржавы павінны сачыць за поўным выкананнем узятых на сябе абавязацельстваў.

— Намі дасягнутая дамоўленасць аб узятых на сябе да 2025 года абавязацельствах стварыць агульныя рынкі нафты, нафтапрадуктаў і газу,— паведаміў ён.

Так, гэта было зусім горача.

— І мы абавязаныя выконваць усё ў намечаныя тэрміны! - з захапленнем, сам, па-мойму, падбадзёрваючы сябе сваім энтузіязмам, прадоўжыў беларускі дыктатар. - У прапанаванай сістэме няма інтарэсаў пастаўшчыкоў і спажыўцоў, а ёсць інтарэсы Еўразійскага саюза, і пад гэтым усе мы канцэптуальна падпісаліся!.. Я прывяду адзін прыклад раўнапраўя і роўнасці нашага Саюза! Дзейны парадак цэнаўтварэння на газ, які пастаўляецца ў Беларусь, тарыф, які ўжываецца «Газпрамам» на пастаўку ў Беларусь газу з Ямала-Ненецкай акругі да нашых межаў, складае амаль $3 за тысячу кубаметраў на 100 км, у той час як унутрырасійскі тарыф - блізу $1! Утрая менш!

І калі ў кагосьці да гэтага яшчэ маглі быць сумневы ў тым, што Аляксандр Лукашэнка ўвесь гэты час размаўляе толькі з Уладзімірам Пуціным, то цяпер яны, вядома, павінны былі канчаткова знікнуць.

Больш таго, відавочна, што менавіта пра гэта яны ўвесь час і размаўляюць паміж сабой і не могуць дамовіцца. Тое, праз што Лукашэнку патрэбны Еўразійскі саюз, Пуцін не можа яму даць і рэгулярна тлумачыць, чаму. А беларускі дыктатар аддае перавагу не разумець: канцэптуальна дамовіліся ж.

- У структуры платы за газ доля платы за транспартаванне па тэрыторыі Расеі перавышае 70%!..- прадаўжае Лукашэнка.- У выніку ў нашай краіне газ на мяжы Смаленскай вобласці каштуе амаль $130, а аптовы кошт для спажыўцоў у Смаленскай вобласці - $70! Простае пытанне: як канкураваць у гэтай сітуацыі?

І гэта ўсё была ж, мабыць, праўда, толькі не ўся. І наўрад ці Аляксандр Лукашэнка разлічваў на тое, што расейскі прэзідэнт не дапоўніць гэтую праўду сваёй.

Беларускі дыктатар яшчэ распавёў пра карысць лічбавай эканомікі і супрацоўніцтва ў выкарыстанні касмічных тэхналогій і нібыта скончыў. І ўсе цяпер, як гаворыцца, глядзелі на Пуціна.

Зрэшты, Лукашэнка ўсё ж не дагаварыў. Ён падзякаваў расейскаму прэзідэнту за інфармацыю аб ходзе «дваццаткі» і паведаміў:

- Мы канстатавалі, што свет усё больш і больш сыходзіць з розуму (наўрад ці ў такой сітуацыі Лукашэнку варта было прызнавацца ў гэтым за ўвесь адразу свет.— А. К.)! У плане эканомікі, гандлю, эканамічных войнаў! Ва ўсіх нас ёсць ходкая прымаўка: «Не было б шчасця, ды няшчасце дапамагло!» Слухайце, ну для нас гэта шанец! Вялікі шанец, калі ідзе гэтая сварка, надаць яшчэ большую дынаміку нашаму эканамічнаму саюзу (Лукашэнка, можа быць, казаў цяпер аб гандлёвай вайне ЗША і Кітая - калі, вядома, не меў на ўвазе нешта асаблівае, вядомае толькі яму самому.— А. К.).

- Я думаю— кіўнуў Уладзімір Пуцін— калі прэса зоймецца сваёй справай, мы тут зладзім дыскусію (расейскі прэзідэнт нібы прадчуваў, што Лукашэнка яшчэ не ўвесь выйшаў, і спрабаваў перасцерагчы яго ад зусім ужо незваротных наступстваў гэтага незвычайнага прыступу шчырасці.— А. К.).— Але не магу не сказаць аб тарыфах на газ.

Тое, што спадар Пуцін тым не менш раптам з лёгкасцю сам зрываўся ў публічную дыскусію на гэтую тэму, казала тым не менш пра тое, што ён не да канца ацэньвае небяспеку, якая зыходзіць цяпер ад Лукашэнкі. Але відавочна, што спадар Пуцін ужо і сам проста адмаўляўся маўчаць.

Прэзідэнт Расеі разлічваў, напэўна, папярэдзіўшы, што вось цяпер ён скажа штосьці сам з гэтай нагоды — і далей усё пойдзе, як прынята паміж імі, без сведак і наступстваў.

- Да 2025 года мы павінны ўзгадніць адзіныя рынкі нафты і газу— сказаў Уладзімір Пуцін.- Што тычыцца сённяшняй сітуацыі, то важны не тарыф, а важны канчатковы кошт газу, у які ўключаецца гэты тарыф. Для Беларусі гэта цяпер $129, налета будзе $127, а для Федэратыўнай Рэспублікі Германія - гэта $250! У гэтым перавага для нашых саюзнікаў па ЕАЭС! Хоць мы павінны імкнуцца да ідэнтыфікацыі тарыфаў, але для гэтага патрэбны час і іншы ўзровень інтэграцыі паміж нашымі краінамі.

- Але наш галоўны партнёр, - нечакана перабіў Уладзіміра Пуціна Аляксандр Лукашэнка, - на жаль, ці на шчасце, не ФРГ, а Расейская Федэрацыя!.. І нам трэба, каб былі роўныя ўмовы, перш за ўсё з нашай брацкай Расеяй!

Гэтыя ўмовы патрэбныя Лукашэнку ў тым ліку і для таго, каб перапрадаваць потым расейскую прадукцыю заходнім краінам прынамсі за тыя ж грошы, якія атрымлівае за гэта сама Расея.

- Мы яшчэ будзем з вамі размаўляць, і ў мяне да вас просьба толькі адна: каб мы ішлі да гэтага! - Лукашэнка нарэшце, здаецца, зразумеў, што эфект ад усяго, што ён цяпер ужо зрабіў, можа быць процілеглым жаданаму, з другога боку, невядома да канца, у тым ліку, і, можа быць, нават перш за ўсё, яму самому, чаго ён напраўду жадаў.

Бо не мог жа ён сапраўды жадаць, што Уладзімір Пуцін пасля ягонага дакладу знізіць кошты газу для Беларусі да патрэбных $70 за тысячу кубаметраў. Але з іншага боку, і наўрад ці хацеў паганарыцца ўласнай мужнасцю. Не, проста, хутчэй за ўсё, доўга думаў і вызначыў, што выгаварыцца лепш, чым прадаўжаць маўчаць на людзях. А далей як пойдзе. І цяпер яму было лепш не думаць аб гэтым.

- Мы ж так і дамовіліся, - кіўнуў спадар Пуцін, - стварыць дакументы, якія будуць планам руху!.. Ужо сёння нашы партнёры маюць дастатковыя перавагі! Таму я згадаў ФРГ не проста так. Калі б Беларусь не мела пераваг, звязаных з саюзнай інтэграцыяй, гэта было б не 129 і не 127, а 200!

І гэта цяпер таксама гучала як пагроза.

- Гэта няправільныя ў вас разлікі! - зноў сарваўся ў сваю бездань Лукашэнка.- Мы маем горшыя ўмовы, чым Нямеччына!.. Дарэчы ваявалі супраць Нямеччыны разам, а нашы людзі пасля вайны маюць такую сітуацыю!.. Яны там 200 маюць (усё ж 250.- А. К.), дапусцім, таму, што туды яшчэ 3 тыс км пампаваць трэба! Таму ў іх і кошт такі!

— Але калі б быў рынкавы кошт для Беларусі,— цяпер Аляксандра Лукашэнкі перабіў ужо Уладзімір Пуцін,— ён быў бы не 129, а пад 200! Вось у чым справа! Але давайце ўжо пагаворым у закрытым рэжыме!

Лукашэнка не так ужо неахвотна пагадзіўся, і праз некаторы час Пуцін, выслухаўшы бяскрыўднага на фоне Лукашэнкі Нурсултана Назарбаева, казаў:

- Паважаныя прадстаўнікі прэсы! Дзякуй за ўвагу.- Уладзімір Пуцін марудзіў, як быццам разумеючы, што выходзіла не занадта ветліва, і дадаваў: — за ўвагу да нашай працы!

Уладзімір Пуцін, па-мойму, усе ж занадта шмат часу праводзіць з прэзідэнтам Турцыі. Гэта ж Раджэп Таіп Эрдаган пры кожным зручным выпадку ўстаўляе: «Паважаныя чальцы прэсы!», а Уладзімір Пуцін дагэтуль журналістаў называў усё ж журналістамі.

Зрэшты, за зачыненымі дзвярыма яны прабылі не вельмі доўга. Ім трэба было пісаць яшчэ некалькі не самых важных на свеце агульных дакументаў, але Лукашэнка і тут стаў праяўляць незвычайную прынцыповасць. Калі ўсе астатнія ўжо паставілі свае подпісы пад даўно ўзгодненымі паперамі, ён, здавалася, яшчэ толькі пачынаў у іх учытвацца, нібы шукаў, як у сумнеўнай крэдытнай дамове, той самы дробны шрыфт, у якім і хаваліся ўсе дэманы. І ён адпрэчваў адну тэчку за адной, яму нешта тлумачылі, над ім стаялі ўжо чалавекі чатыры, а ён усё капрызіў і капрызіў.

Ну вось пераклініла чалавека ва ўсіх на вачах. Астатнія свае вочы, па-мойму, хавалі ад няёмкасці гэтага моманту: расейскі прэзідэнт паглыбіўся ў размову з Антонам Сілуянавым, Нікол Пашынян сядзеў, абхапіўшы бараду рукамі і гледзячы ў адзін пункт перад сабой (пазней стала зразумела, чаму), прэзідэнт Малдовы Ігар Дадон, які далучыўся некаторы час таму да калег, раз-пораз піў ваду з доўгага куфля, далёка і звыкла адставіўшы мезенец…

А Аляксандр Лукашэнка ўсё ўдакладняў нешта сваё, і яму зноў тлумачылі растлумачанае, а ён пры гэтым па-ранейшаму выглядаў невытлумачальна.

Нарэшце, яшчэ раз павагаўшыся, падпісаў. Але для гэтага ўсё ж дастаў з кішэні сваю асадку з пяром (усе астатнія падпісвалі той, што была прапанаваная арганізатарамі). Мабыць, менавіта ў гэтым палягаў ягоны апошні ўнутраны пратэст.

Пасля пасяджэння ў пашыраным складзе Аляксандр Лукашэнка выглядаў не зламаным, але прыгнечаным і нават, я б сказаў, змардаваным. Сіл у яго ні на што больш, відавочна, не выстарчала. Ён нават сказаў журналістам:

- Так, у нядобрай форме выйшла— - уздыхнуў беларускі дыктатар. - Давялося нават прасіць прабачэння перад гаспадаром сённяшняй сустрэчы...вельмі бурнае было абмеркаванне...і лепш вам не чуць гэтага…

Зрэшты, мы амаль ўсё чулі.

Аднакадну перамогу Лукашэнка зноў, на ягонае ўласнае прызнанне, усё ж атрымаў, і хіба мог ён ёю не падзяліцца.

Беларускі дыктатар распавёў, што ў закрытым рэжыме лідары паспелі правесці яшчэ свайго кшталту пасяджэнне АДКБ, на якім вызначылі, што чарговым генеральным сакратаром гэтай арганізацыі будзе прадстаўнік усё ж Беларусі, а не Арменіі. Спадар Лукашэнка дадаў, што з кожным лідарам у ягонага кандыдата будзе індывідуальнае сумоўе і па выніках гэтага сумоўя будзе пастаўлены кожны подпіс пад канчатковай пастановай. Зрэшты, на пытанне, ці паставіць свой подпіс, напрыклад, Нікол Пашынян, Аляксандр Лукашэнка са стомленай усмешкай развёў рукамі.

Сапраўды, гэта яшчэ невядома.

Як і ўсё, чым заняты ў жыцці гэты павучальны чалавек».