Прафесар з беларускімі каранямі: Расея — амаль калонія Кітая

Прафесар Прынстанскага ўніверсітэта Стывен Коткін выступіў у Рызе з лекцыяй аб геапалітыцы.

Адзін з галоўных заходніх спецыялістаў на тэму Сталіна і савецкага перыяду прафесар Прынстанскага універсітэта Стывен Коткін упэўнены, што пра камунізм можна забыцца — ён нежыццяздольны, а вось адраджэнне фашызму ў новай абгортцы рэальнае. На думку Коткіна, Пуціну не стаць Сталіным, а Латвіі не пагражае лёс Крыму, затое ў выпадку калапсу Расеі мы будзем межаваць з Кітаем. Менавіта ў Кітаі сёння вызанчаецца лёс усяго свету, а калі там не атрымаецца — America first.

Амерыканскі прафесар гісторыі, саветолаг, кіраўнік аддзела расейскіх і еўразійскіх даследаванняў Прынстанскага ўніверсітэта Стывен Коткін у Савецкі Саюз прыязджаў з 1986 года (карані ягонага бацькі — з Віцебскай губерні). У тым ліку ў 1989 годзе наведаў і Рыгу, дзе ў той момант разглядалася пытанне, як далёка ісці ў барацьбе за незалежнасць.

Стажаваўся ў МДУ імя Ламаносаў. Коткін — аўтар мноства кніг аб савецкім часе. Яго апошняя манументальная праца-біяграфія Сталіна ў трох тамах. Першы выйшаў у 2014 годзе і быў уключаны ў спіс фіналістаў Пулітцэраўскай прэміі, другі важкі фаліянт (больш за 900 старонак) Коткін прывёз у Латвію, на свой выступ з нагоды традыцыйнага Дня Ісаі Бэрліна — філосафа, які з'явіўся на свет у Рызе і займаўся даследаваннем сацыялізму і нацыяналізму.

У сваёй публічнай лекцыі "Паваротныя моманты: учарашні і заўтрашні свет" Стывен Коткін пазначыў чатыры паваротныя пункты гісторыі, якія зрабілі свет такім, які ён ёсць. А таксама зрабіў здагадку, куды два лідары сусветнай эканомікі ЗША і Кітай могуць нас завесці.

Караценькі пераказ лекцыі Стывена Коткіна "Паваротныя моманты: учорашні і заўтрашні свет" апублікавала выданне delfi.lv:

У пачатку 20-га стагоддзя Расею і Нямеччыну прыціснулі, яны вырваліся і нарабілі спраў. У канцы 20-га стагоддзя Расею прыціснулі, а яна выкруцілася і нарабіла спраў. Кітай падняўся, дзякуючы ЗША, сёння яны амаль на роўных, але калі кітайцы прыдумаюць, як вырвацца — мала нікому не падасца.

Першым паваротным пунтам Коткін назваў Версальскую дамову (1919) па выніках Першай сусветнай вайны. Нямеччына засталася беднай і страціла вялікую частку тэрыторыі, а «чырвоную» Расею грэбліва адсунулі ў бок. Пасля гэтага абедзве экс-дзяржавы здолелі падняцца з каленяў даслоўна за адное пакаленне, але з крывавымі дыктатарамі ля стырна. І пачаўся другі паваротны пункт - новая сусветная вайна, у якой Сталін перамог, пазбавіўшыся ад пагроз Нямеччыны ды Японіі, і атрымаўшы карт-бланш на доўгія гады.

У гэты час эканоміка ЗША і Заходняй Еўропы прачнулася ад Вялікай дэпрэсіі - пачаўся капіталістычны бум, пераход ад фашызму да дэмакратыі, ад імперыялізму да дэкаланізацыі, ад амерыканскай аддаленасці да глабальнага ўдзелу. "Усяму гэтаму спрыяў Сталін, - мяркуе Коткін. - Кожны раз, калі амерыканцы хацелі ісці дадому, зэканоміўшы грошы, ён зноў усіх палохаў, і ЗША захоўвалі сваю прысутнасць у свеце. Хоць гэта і не ў генах амерыканцаў". У выніку ў халоднай вайне ("пачаў яе Гітлер, які ўвайшоў у Савецкі Саюз і прымусіў Сталіна прайсці ўвесь шлях да Бэрліна"), ЗША і заходні свет даслоўна "задушылі" сацлагер калготкамі, джынсамі ды іншым мірным таварам.

У 1991 годзе хутчэй мёртвая, чым жывая Расея ў абмен на месца ў Радзе Бяспекі ААН (нароўні з ЗША, Вялікабрытаніяй, Францыяй і КНР), прыняла статус правапераемніка СССР, а разам з ім — і ўсе яго пазыкі. У выніку ні Украіна, ні Латвія, ні іншыя былыя рэспублікі не павінны былі плаціць ні капейкі. Былыя сацыялістычныя краіны вызваліліся ад савецкіх войскаў. Пазней, згодна з Будапешцкім мемарандумам(1994), Украіна, Казахстан і Беларусь адмовіліся ад атамнай зброі ў абмен на гарантыі суверэнітэту і непарушнасці межаў. Ельцын ужо тады заявіў, што Крым трэба было б вярнуць Расеі, але Краўчук толькі пасмяяўся. Калі за Пуціным Расея набрала сіл, узялі рэванш.

"Я не ўхваляю парушэнняў міжнароднага права, але ў такім свеце мы жывем — - адзначыў Коткін. - Трэба зразумець, як жыць з расейскай сілай, якая за адно стагоддзе двойчы знішчалася і паўставала... у ЗША кажуць: трэба думаць з Украінай, мы ж не хочам паўтараць памылкі, зробленыя брытанцамі пасля Версалю. Можна спытаць: ці гатовыя вы паслаць сто ці дзвесце тысяч амерыканскіх хлопцаў і дзяўчат ва Украіну, каб выгнаць расейскае войска? Вам скажуць: вы з глузду з’ехалі! Тады перастаньце казаць пра вашу смеласць - яна толькі на паперы".

Трэці паваротны пункт згодна з Коткіным - "сватаўство" Кітая да ЗША, тое, што здарылася ў 1979 годзе: Дэн Сяопін наведаў Штаты на запрашэнні Картэра. Да таго часу Японія адрадзілася феніксам з попелу, стаўшы другой паводле велічыні эканомікай свету, затое ў Кітаі лютавала культурная рэвалюцыя і самаразбурэнне. Спакусіўшыся імкліваму росту эканомікі ЗША, ужо выкармленай Японіі, Паўднёвай Карэі і Тайваню, кітайскія партыйныя бонзы надумалі пазбавіцца ад "старой жонкі" СССР і "ажаніцца" з маладой і багатай Амерыкай, сярэдні клас якой стаў самым уплывовым пакупніком сусветнага рынку. Толькі пастаўляй патрэбны тавар - усё павыкупляе.

З іроніі лёсу, за 200 гадоў да таго, у год нараджэння ЗША( 1776), калі "эканоміка краіны была мікраскапічнай", самай багатай дзяржавай свету ўважаўся акурат Кітай. Ён пачаў свой шлях уніз (прычын ставала) адначасова з пераможным шэсцем ЗША ўверх. Тры стагоддзі праз, звязаўшы сябе эканамічнымі вузамі з новым лідарам, Кітай здолеў зноў апынуцца на роўных. Цяпер гэта другая эканоміка свету з прэтэнзіяй на статус пераможцаў.

Сённяшні час – чацвёрты паваротны пункт. На думку Коткіна, камунізм давёў сваю нежыццяздольнасць. Механізм яго самаразбурэння быў паспяхова апісаны яшчэ ў кнізе Джорджа Оруэла "Жывёльны двор". Як толькі свінні-камуністы ўзялі ўладу на двары, пачаўся шлях ад роўнасці "рэвалюцыянераў" да грамадства, у якім асобныя свінні раўнейшыя за іншых. Антыўтопія была напісала ў 1945 годзе, сацыяльныя краіны ўсвядомілі праўду значна пазней.

На думку Коткіна, фашызм у гэтым сэнсе мае перспектывы: "Калі ў камунізме можна скрасці і адабраць, але нельга валодаць, то ў фашызме можна скрасці ўсялякую ўласнасць, якую хочаш, і зрабіць яе сваёй паводле закону". Новай сусветнай праблемай Коткін называе "ідэю новага аўтарытарызму". Ён падкрэслівае, што пакуль да рэальных карычневых кашуль далёка - нягледзячы на тое, што многія параўноўваюць Трампа з Мусаліні, але гвалт і агрэсія ўзводзяцца ў норму. Што здарыцца, калі свет уступіць на новы віток мілітарызацыі, а Кітай пачне вайну?

За развіццём кітайскага "Новага капіталізму" Стывен Коткін сочыць з асаблівай увагай. Каб займець больш грошай кітайская кампартыя дазволіла прыватны бізнэс. Але ўся ўласнасць тут жа нясе за сабой вальнадумства, што для камуністаў непрымальна. У выніку яны адно рукой прыадчыняюць дзверы бізнэсу, а другой запіхваюць яго ў жорсткія рамкі партыйных ранжыраў. Кожная рынкавая рэформа вядзе да самаліквідацыі камуністычнай лініі, прыпыненне рэформаў - да змяншэння эканомікі. На жаль, ёсць трэці шлях - апеляванне да нацыянальных пачуццяў. "Мы бачылі як спрацаваў нацыяналізм пасля Першай сусветнай. Неталерантны, поўны містыфікацый і гвалту. Ведаем, што было ў Югаславіі, бачым тое, што адбываецца ў Расеі і ў Кітаі..." гэта страшна.

На думку Коткіна, будучыня свету сёння разглядаецца ў Кітаі. Калі камунізм прыдумае формулу, як выжываць ва ўмовах павялічанага кітайскага сярэдняга класа, які мацнейшы за амерыканскі, кітайцы змогуць авалодаць усім светам. У іх ёсць сіла, здольная прымусіць іншыя краіны падзяліцца тэхналогіямі і выбраць іх сярод усіх іншых партнёраў. Сёння Кітай кіруе ва ўсёй Усходняй Азіі, Афрыцы, актыўна супрацоўнічае з Нямеччынай..."Я вельмі сачу за развязаннем супярэчнасцяў Кітая. Пакуль яго няма -няма канкурэнта амерыканскай гісторыі".

А што Расея? Публіка, якая сабралася на лекцыі, папрасіла ўдакладніць лёс усходняга суседа. "Расея становіцца кітайскай калоніяй. Гэта факт. У яе няма адказу перад сілай Кітая. Ён дамінуе ва ўсёй Еўразіі. Пры расейскім суўдзеле, што дзіўна. Гэта выклікае процьму турбот у расейскай дзяржаве. Мы не ведаем, што думае верхавіна, але ў расейскіх сярэдніх і ніжніх пластах улады Кітая баяцца. Расея не змагла пабудаваць новую Еўразію, Кітай - змог. Мы называем гэта: Кітай есць расейскі абед. Многія, ужо не ведаю чаму, вераць, што Расея падзе і знікне. Але тады вы будзеце жыць на мяжы з Кітаем".