Эра міласэрнасці

Гэты свет не загіне - яго выратуем мы з вамі.

У маім жыцці ёсць два сродкі масавай інфармацыі, да якіх я маю дачыненне: «Хартыя'97» і расейская «Новая газета». Люблю іх і ганаруся, што з'яўляюся часткай каманды. Яны зусім розныя, але гэтай восенню адбылося неймавернае супадзенне: у адзін і той жа дзень, 3 верасня, калі сацыяльныя сеткі зноў, як кожны год, выдавалі парафразы на тэму «я каляндар перавярнуў...», абодва выданні звярнуліся да чытачоў з просьбай аб падтрымцы.

«Новая» абвясціла старт кампаніі «Стань суўдзельнікам». «Хартыя» падрабязна распавяла аб сваёй фінансавай сітуацыі і заклікала да таго ж. І «Новая», і «Хартыя» - найлепшыя, кожная ў сваёй краіне, а гэта значыць, што праблемы ў іх адны і тыя ж. Свабоднае слова, незалежная журналістыка, барацьба з прапагандай не патрэбныя нікому, акрамя чытачоў. Дзяржавы змагаюцца і са словам, і персанальна з яго носьбітамі, а тыя, хто гэтым дзяржавам быццам бы і супрацьстаіць, усё ж аддаюць перавагу падтрымліваць не парахавыя бочкі, якія невядома пра што напішуць і не вядома да чаго дабяруцца ў пошуках праўды, а памяркоўныя, рэспектабельныя і прадказальныя медыі, якія сцвярджаюць, што яны «над сутычкай».

У гэтыя тры месяцы я не задавала Наташы Радзінай пытанняў аб тым, як ідзе збор ахвяраванняў. Ну навошта абмяркоўваць гэта праз тэлефон ці Skype, навошта таварышу маёру палягчаць працу? Вось прыеду на Новы год у Варшаву, там і пагаворым. Але Наташа два дні таму сама публічна адказала на пытанне. У сваёй рэдактарскай калонцы яна распавяла, што за тры месяцы «Хартыя» сабрала блізу 15 тысяч еўраў ахвяраванняў, і хай гэтая сума не зможа развязаць усе наяўныя праблемы, але забяспечыць заробкам двух журналістаў амаль на год. А ў «Новой газете» толькі за першы дзень кампаніі штомесячнае ахвяраванне аформілі 1357 чалавек.

Вядома, тролі абедзвюх краін наіўна думалі, што атрымалі каштоўную інфармацыю, якую можна выкарыстоўваць. Не сумняваюся, што на сайтах КДБ ужо на ўсю моц разважаюць пра тое, што Радзіна з'ехала ў Манака і выкупіла залаты ўнітаз Януковіча, каб падарыць яго выдаўцу «Новой» Дзмітрыю Муратаву на дзень нараджэння. Але тролі застануцца нікчэмнасцямі, а чытачы - героямі.

Сённяшні мір, які трымаецца на валаску, ратуюць не ўрады, а валанцёры. Гэта валанцёры забяспечваюць украінскае войска і дапамагаюць сем'ям беларускіх палітвязняў, гэта валанцёры вязуць у дзіцячыя дамы і хоспісы тое, на што ў дзяржавы няма грошай, гэта валанцёры ратуюць хворых дзяцей, галодных старых, бадзяжных жывёлін, гэта валанцёры выдаюць кнігі і ставяць спектаклі. Усё найлепшае на нашай планеце сёння - вынік валанцёрскіх праектаў. У тым ліку і незалежныя медыі таталітарных дзяржаў.

Ці захоча патэнцыйны рэкламадавец размяшчаць рэкламу ў «Новой газете», у калідорах якой вісіць шэсць партрэтаў забітых журналістаў? Не. Шэсць забітых за чвэрць стагоддзя - гэта, вядома, рэкорд Гінэса, але лепш выбраць што-небудзь больш спакойнае, без такой трагічнай гісторыі. Ды і не хочацца, каб рэклама суседнічала з артыкуламі пра катаванні і забойствы. Ці захоча патэнцыйны рэкламадавец размяшчаць рэкламу на «Хартыі», якая была разгромленая на радзіме (у даслоўным сэнсе - ботамі) і выгнаная прэч, і чый заснавальнік Алег Бябенін быў подла забіты? Не, вядома, - ва ўсякім разе, ні цяпер, ні пры гэтай уладзе, і наогул яна заблакаваная, так што да мэтавай аўдыторыі доўгі і крывы шлях атрымліваецца. Вось і выходзіць, што, акрамя чытачоў, няма каго прасіць, няма каму давяраць, няма ад каго чакаць дапамогі.

Дарэчы, самі чытачы - і «Хартыі», і «Новой» - неаднаразова прапаноўвалі: афармляйце платную інтэрнэт-падпіску, бярыце самыя важныя артыкулы «пад замок». Але вольнае слова на тое і свабоднае, што даступнае ўсім, незалежна ад партманэта і аформленых падпісак. Часам, наадварот, хочацца аформіць падпіску, каб не бачыць і не чуць такое, што адбываецца. Заткнуць вушы, схавацца пад коўдру і сказаць «я ў доміку». Але не атрымліваецца. Даводзіцца са страхам вылазіць з-пад коўдры, чакаючы найгоршага. І тут на дапамогу прыходзіць «Хартыя»: дружа, усё не так дрэнна, мы зможам, ты не адзін.

Вядома, не адзін. Мы разам. Адзінота - гэта не пра нас. Ты памятаеш, як адвёз цацкі ў дом дзіцяці? А ты памятаеш, як пералічыў дваццатку з заробку хворай дзяўчынцы, якую адмовілася лячыць дзяржава? А ты яшчэ не забылася, як падабрала вулічнага шчанюка? А як выйшаў на мітынг дармаедаў, бо сіл няма цярпець здзекі, памятаеш? А як няўпэўнена, бо ўпершыню, ткнуў курсорам у радок «падтрымай Charter97.org»?

Гэты свет ніколі не загіне. Яго выратуем мы з вамі - наіўныя рэйнджары з цацачнымі мячамі, для кагосьці смешныя ў сваім суперажыванні. Валанцёры планеты Зямля.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org