Расейцы святкуюць «вызваленне» Масквы ад беларусаў і ўкраінцаў

Пачынаючы з 2005 года ў Расеі пампезна і з размахам святкуецца так званы «Дзень народнага адзінства».

У тлумачальнай запісцы да праекту закона аб заснаванні гэтага свята, адзначалася: «4 лістапада 1612 года воіны народнага апалчэння пад правадырствам Кузьмы Мініна і Дзмітрыя Пажарскага штурмам узялі Кітай-горад, вызваліўшы Маскву ад польскіх інтэрвентаў і прадэманстраваўшы ўзор гераізму і згуртаванасці ўсяго народа, па-за залежнасці ад паходжання, веравызнання і становішча ў грамадстве», пішуць «Весткi».

Так што ж усё-такі адбылося ў тым далёкім 1612 годзе, 400 гадоў таму назад? І чаму нават у самой Расеі не ўсё адназначна ўспрымаюць ўвядзенне гэтага свята? Да прыкладу, вядомы пісьменнік Віктар Ерафееў вельмі негатыўна адгукнуўся пра гэта «свята», сказаўшы даслоўна наступнае: «Уважаю, што гэта занадта надуманая, фальшывае мерапрыемства, пафас якога намаганнямі дзяржаўнай прапагандысцкай машыны будзе разадзьмуты да ўрачыстасці сусветнага жлобства».

Наогул, я ўважаю, што гэта вялікая памылка - ўзводзіць у ранг дзяржаўнага свята даволі сумнеўныя разборкі ўладных груповак часоў Смутнага часу. На месца аднаго памылковага і наскрозь фальшывага свята, я маю на ўвазе гадавіну Кастрычніцкага перавароту, прыдумалі іншае - такое ж фальшывае і ілжывае, якое служыць толькі адной мэце: працягваць сеяць варожасць і непрыязнасць паміж нашымі народамі».

Пад «нашымі народамі» Ерафееў мае на ўвазе расейцаў і палякаў, але самі палякі лічаць сябе толькі адносна датычнымі да падзеі лістапада 1612 года. На думку польскага гісторыка Іеранаіма Грааля: «...што мяне крыху бянтэжыць у выкладзе падзей часоў Смуты, - гэта ўпор на польскае паходжанне захопнікаў. Бо ў войску уласна этнічных палякаў было не больш за 30%, астатнія былі літоўцамі, беларусамі, украінцамі і немцамі. Бо самі сучаснікі часта называлі іх «літвінамі». Акрамя таго, апалчэнне Мініна і Пажарскага выгнала з Крамля і расейскіх баяраў, разам з будучым царом Міхаілам Раманавым, яго маці і дзядзькам».

А, напрыклад, біскуп-вікарый архідыяцэзіі Маці Божай Анджэй Стацкевіч наогул не разумее, што ж такога адзначаюць у Расеі 4 лістапада: «Калі гэтае свята ўвялі, я часта пытаўся суайчыннікаў: «Што азначае дата - 1612 год?» Амаль ніхто не даваў мне адказу».

Сапраўды, выдаваць унутраныя разборкі некалькіх палітычных груп, калі адна з іх (маскоўская «сямібаяршчына») выступіла прыхільнікам прызыву на царства польскага каралевіча, называць гэта днём нейкага «народнага адзінства» - больш чым дзіўна.

Фактычна, можна гаварыць пра грамадзянскую вайну, якая адбывалася ў той час у Маскоўскім царстве паміж прыхільнікамі і праціўнікамі польскага караля і Вялікага князя Літоўскага Жыгімонта III і яго сына Уладзіслава. І не больш за тое. Уласна, сам па сабе факт уцаравання замежнай дынастыі быў бы не новы, бо тыя ж Рурыкавічы былі прызваны на княжанне з Скандынавіі, а з сярэдзіны XVIII стагоддзя краінай кіравалі немцы. І нікога гэта не абурала.

Апалчэнне Мініна і Пажарскага змагалася не так за незалежнасць, колькі удзельнічала ў банальных разборках за ўладу паміж двума групоўкамі. На баку іншай групоўкі выступалі літвіны, якія складалі больш за палову ў войску так званых «інтэрвентаў».

Так, камендантам літвінскага гарнізона ў крамлі да лета 1612, быў вялікі рэфендар літоўскі Аляксандр Корвін-Гансеўскі, якога на гэтай пасадзе змяніў Мікалай Струсь - літоўскі палкоўнік, які камандаваў гарнізонам крамля летам-восенню 1612 года - аж да яго здачы. І, нарэшце, дэблакуючай групоўкай войскаў, што прабіваліся на дапамогу акружаным, камандаваў Ян Караль Хадкевіч, які ў 1605-1621 гадах займаў пасаду Вялікага гетмана Літоўскага.

Фармальна маскоўскім царом, аж да 1634 года, заставаўся сын Жыгімонта III - Кароль Польскі і Вялікі князь Літоўскі, Уладзіслаў IV Ваза. Яшчэ ў 1610 годзе ён быў запрошаны на царства маскоўскімі баярамі і духавенствам. Уладзіславу прысягнулі на вернасць практычна ўсе жыхары Масквы і многіх іншых гарадоў. Нават чаканілася манета з яго выявай.

Гэта значыць, у момант, калі Мінін і Пажарскі збіралі апалчэнне, у Маскоўскага царства ўжо быў законны і прызнаны народам цар. Ва ўсякім выпадку - адной з супрацьлеглых груповак. Нядзіўна, што заходнія каралі і манархі не ўспрынялі сур'ёзна наступнае «ўзыходжанне» Міхаіла Раманава. Бо законным царом яны лічылі Уладзіслава IV Вазу.

Польскі кароль і Вялікі князь Літоўскі ў той час быў рэальным кіраўніком большай часткі Маскоўскіх земляў. Мяжа праходзіла ўсяго за 100 км ад Масквы, а за ёй ляжалі землі, заселеныя ў асноўным не расейцамі, а мардвай, чувашамі, удмуртамі, башкірамі, татарамі і іншымі народамі.

І, нарэшце, зусім незразумела, чаму сёння ў Расеі святкуецца менавіта 4 лістапада? У гэты дзень адзін з атрадаў апалчэнцаў Мініна і Пажарскага захапіў частка ўмацаванняў Кітай-горада, прымусіўшы літвінаў адступіць у Крэмль. Гэты бой зусім не быў «вырашальным». Бітва працягвалася і 5 лістапада, і толькі ўвечары таго ж дня камандаванне гарнізона падпісала капітуляцыю. А адкрыццё брамы і здача гарнізона, наогул адбыліся ўжо 6 лістапада.

Дарэчы, некаторым абаронцам у крамлі - ліцвінам харунжага Будзілы - маскоўцы захавалі жыццё, аднак палонных салдат з палка Мікалая Струся, насуперак умовам капітуляцыі («жывымі пакінуць і ў павазе мець»), 9 лістапада казакі князя Трубяцкога жорстка пакаралі смерцю, пасекшы шаблямі.

Можна сказаць, што 4 лістапада расейцы святкуюць: па-першае, перамогу адной палітычнай групоўкі, якая змагалася за ўладу ў краіне, над іншай. У «Смутны час» не было і не магло быць ніякага «народнага адзінства». А па-другое, выгнанне з Масквы літвінскага войскі, у шэрагах якога было трохі палякаў, літоўцаў, украінцаў і наймітаў, у асноўным з нямецкіх зямель.

У той час жыхары Масквы часцей успрымалі войска «чужынцаў» менавіта як літоўскае, а не польскае: Приуспевшим же всем казаком к обозу у великомученицы христовы Екатерины, и бысть бой велик зело и преужасен; сурово и жестоко нападоша казаки на войско литовское: ови убо боси, инии же нази, токмо оружие имущие в руках своих и побивающие их немилостивно. И обоз у литовских людей розорвали»

Паўстае пытанне, чаму б сёння расейскім гісторыкам і палітыкам не сказаць адкрыта, што маўляў Маскву ў 1612 годзе вызвалялі не столькі ад палякаў, колькі ад беларусаў? Адказ просты. Таму што праўдзівая трактоўка падзей разбурыць імперскі міф аб «адвечнай дружбе» расейскага і беларускага народаў.