Як партызаны змагаліся за Беларусь супраць Сталіна

Першыя атрады антыкамуністычнага супраціву з'явіліся яшчэ ў 20-х гадах.

Збройны супраціў камуністычнаму рэжыму не спыняўся ў Беларусі з 1918 года, калі ўспыхнула на прасторах пераможанай Расеі грамадзянская вайна. Прадаўжалася барацьба і ў 30-х гадах, і ў 40-х, пасля адступлення апошніх частак вермахта ў 1944 годзе, піша litvin.pl.

Раздзел беларускіх зямель паміж Польшчай і Савецкай імперыяй прывёў да стварэння бальшавіцкіх органаў улады ў новастворанай Беларускай ССР. Многім беларусам парадкі камісараў (рэквізіцыі прадуктаў, расстрэлы паводле класавай прыкметы, дэпартацыі) прыйшліся, мякка кажучы, не па душы.

Ужо ў 20-х гадах ва ўсіх паветах Беларусі кампактна арганізаваныя і нядрэнна ўзброеныя атрады паўстанцаў грамілі не толькі бальшавіцкія камітэты, але і захоплівалі вагоны, паравозы, станцыі, склады, адбівалі абозы, сыходзячы потым з захопленай маёмасцю і боепрыпасамі ў глухія лясы ды балоты.

Жах на камуністаў у сельскай мясцовасці наводзілі хлопцы, якія клікалі сябе «лешакамі». Іх камандзірам быў Якуб Харэўскі. Змагары з камуністычнымі парадкамі высочвалі агентуру чэкістаў і зводзілі рахункі з партыйнымі актывістамі. Рукамі «лешакоў» было перабіта амаль дзве сотні партыйцаў толькі да пачатку вайны Германіі і СССР летам 1941 года.

Нянавісць беларускага антыкамуністычнага падполля ў гады акупацыі вызначылі выкарыстаць на сваю карысць стратэгі нямецкіх нацыстаў.

Выведвальна-дыверсійныя органы Германіі да 1944 года падрыхтавалі ў Беларусі базу для разгортвання сеткі невялікіх атрадаў, якія маглі б знішчаць камунікацыі ў тыле надыходзячых частак РККА.

Немцы распрацавалі маштабны план з гуллівай назвай «Любімая котка», згодна з якім у лясах ад Берасця да Бранска пачыналі змагацца з Чырвонай Арміяй і часткамі НКУС на месцах падраздзяленні, якія атрымалі ўзбраенне з вайсковых складоў вермахта.

Міхаіл Вітушка, які служыў у батальёне «Дальвіц», узначаліў атрад, названы «Чорная котка». Баявыя звёны атрада дыслакаваліся ў сельскай мясцовасці ва ўсіх стратэгічна важных рэгіёнах Беларусі. Кіраваў Вітушка сваімі часткамі з адзінага цэнтра пад Варшавай. «Чорны кот» усяго аб'ядноўваў у 1944 годзе да трох тысяч жаўнераў і афіцэраў, рашуча настроеных на ўпартую барацьбу з камуністамі.

Абвер падаў для сувязі ўсіх звёнаў партатыўныя радыёстанцыі, батарэі для іх, а таксама дакументы і грошы з запаснікаў выведшкол ва Усходняй Прусіі.

У канцы вайны «Чорная котка» з пераменным поспехам арганізоўвала напады на турмы савецкай дзяржбяспекі ў беларускіх райцэнтрах, вызваляючы ўсіх палітычных. Паказальных расстрэлаў пры мясцовым насельніцтве ўдзельнікі гэтага фармавання пазбягалі, каб не даваць падставы камуністам падняць супраць сябе жыхароў глыбінкі.

Вясной 1948 года баевікі Вітушкі распачалі атаку на райцэнтар Наваградак (Гарадзеншчына). Затым перанеслі баявыя дзеянні ў раён Кобрына на Берасцейшчыне. У самым Кобрыне быў нанесены ўдар па савецкіх казармах. У дзвюх абласцях на захадзе БССР толькі ў 1948 годзе, са сведчанняў эмігранцкай прэсы, адбіта ў чэкістаў да тысячы палітычных вязняў. У верасні 1949 года буйны атрад беларускіх партызан уварваўся на тэрыторыю Савецкага канцлагера пад Менскам, каб вызваліць зняволеных.

Прадаўжала «Чорная котка» і традыцыі савецкіх партызан, не баючыся выходзіць з выбухоўкай на чыгункі і масты. Дыверсіі на чыгуначных перагонах ладзілі для знішчэння саставаў не толькі з грузамі прамысловага прызначэння. Палявалі і за пасажырскімі цягнікамі, выяўляючы сярод пасажыраў партыйную эліту.

Баявыя акцыі «Чорнай коткі» праводзіліся аж да 1955 года, калі супрацоўнікі МГБ не разбілі асноўны ўдарны касцяк баявых фармаванняў антыкамуністычнага супраціву. Чальцы ўзброеных атрадаў неслі вялікія страты. Толькі ў 1948 годзе чэкісты перабілі да 40 партызан на поўначы БССР. У палон трапіў іх кіраўнік Пятро Гаевіч.

Да 1949 года супрацоўнікі сталінскай дзяржбяспекі дабраліся і да камандзіра партызан у лясах на Меншчыне Мікалая Хвезько. Яго забілі, а вялікая частка ягоных лясных мсціўцаў рассеялася.

Спрабавалі супрацоўнікі дзяржбяспекі высачыць і галоўны штаб партызан-антыкамуністаў. Але ўзяць Вітушку так і не змаглі. Нарэшце яму ўдалося са зброяй прабіцца праз Польшчу ў Нямеччыну, а адтуль ён перабраўся за акіян.

Гераічна змагаўся з чэкістамі няўлоўны Яўген Жыхар, які пасля разгрому галоўных сіл «Чорнай коткі» спрабаваў адрадзіць яе былую сілу, але прыцягнуць папаўненне не змог. У яго не выстарчала зброі і боепрыпасаў. Да таго МГБ усё звужвала кола, руйнуючы агентуру партызан на месцах.

Загінуў Жыхар у 1955 годзе ў перастрэлцы з чэкістамі. Гэтым боем і скончылася гісторыя антыкамуністычнага супраціву ў Беларусі ў пасляваенныя гады.

Баявыя групы антыкамуністычнага падполля былі асуджаныя. У іх не было магутнай матэрыяльнай базы. Ініцыятыва ў многіх выпадках (асабліва пасля 1948 года) паступова перайшла да МГБ. Падтрымка партызан насельніцтвам не магла развязаць надзённыя праблемы забеспячэння баявых груп сродкамі для прадаўжэння акцый.

Пасля шэрагу правалаў і няўдач партызаны змагаліся з лютасцю асуджаных, але выразнага ўзаемадзеяння з падраздзяленнямі Арміі Краёвай і ўкраінскімі баявымі групамі так і не было выбудавана.