На Гарадзеншчыне знойдзеныя каменныя крыжы князя-манаха Войшалка

Каменныя крыжы не першым разам знаходзяць на тэрыторыі Беларусі.

Загадкавы містык і ваяр, сын легендарнага Міндоўга, князь Войшалк заснаваў Лаўрышаўскі манастыр у 1264-1267 гадах, калі ўжо набыў статус вялікага князя літоўскага. Мясціна стала апорай праваслаўя на землях ліцвінаў, адсюль распаўсюджвалася хрысціянская вера сярод язычнікаў ВКЛ. Сваю назву прытулак праведнікаў атрымаў імя Лаўрыш (Лаўрэнцій), якое далі Войшалку пры ягоным пострыгу ў манахі ў старцаў на Валыні, піша litvin.pl.

Манастыр Войшалка даў свету Лаўрышаўскае евангелле - дзіўны прыклад рукапіснай ілюстраванай кнігі ў сярэднявечнай Беларусі. Яе стварэнне сведчыць на карысць таго, што ў другой палове XIII стагоддзя Лаўрышава адыгрывала велізарную ролю ў палітыцы і духоўнай сферы Вялікага Княства Літоўскага.

Археолагі вывучаюць тэрыторыю Лаўрышаўскага манастыра з 2011 года. Праведзены раскопкі на пляцы старых манастырскіх могілак, дзе даследаваны падмурак храма. Улетку 2018 гадоў у Гнесічах знойдзены каменны крыж. Потым археолагаў чакаў яшчэ адзін поспех - за два метры быў знойдзены і другі крыж.

Навукоўцы сцвярджаюць, што датаваць крыжы складана. Але беларускія археолагі мяркуюць, што крыжы могуць мець дачыненне да эпохі Войшалка. У пацвярджэнне такога меркавання архаічная форма крыжоў, прыкметна, што майстры-каменячосы не зусім валодалі мастацтвам апрацоўкі каменных груд. Работы вяліся прымітыўнымі інструментамі.

Адзін крыж зроблены з кварцытавага пясчаніку, а другі - з каменя, які называецца пясчаны-жвіровы-галечны кангламерат. Гэтыя мяккія пароды лягчэй паддаюцца аздабленню, чым цвёрды камень накшталт граніту або базальту.

Для чаго ствараліся каменныя крыжы? Магчыма, мяркуюць навукоўцы, іх выраб быў выклікана працэсам хрысціянізацыі плямёнаў балтаў. Хрысціяне канкуравалі з язычнікамі і ператваралі валуны, якія шанаваліся ў народзе, у знакі хрысціянскай веры. Магчыма, каменныя крыжы ўзводзіліся ў памяць аб хрышчэнні той ці іншай вёскі. Ля такіх прымітыўных скульптур місіянеры праводзілі першыя набажэнствы для новых вернікаў паствы.

Каменныя крыжы не першым разам знаходзяць на тэрыторыі Беларусі. Усяго налічваецца да 150 розных крыжоў у розных рэгіёнах краіны. Усе знаходкі строга ўлічаныя і з'яўляюцца гістарычнай каштоўнасцю.

Мяркуецца, што родапачынальніцай традыцыі ўсталёўваць крыжы ў Кіеўскай Русі стала вялікая княгіня Вольга, якая прыняла хрысціянства на візантыйскі манер. Ейны ўнук князь Уладзімір хрысціў сваіх падданых і выгнаў жрацоў Перуна, знішчыў паганскія капішчы. Вольга таксама ставіла крыжы ў сярэдзіне X стагоддзя.

Самыя вядомыя каменныя крыжы ў Беларусі - тураўскія. Згодна з паданнем, іх прынесла паўнаводная рака Прыпяць (супраць плыні) са стольнага Кіева проста да Тураўскага берагу.